Trouw, Joris, Belgers, 16 juni 2023 Interview Judith Sargentini Griekse bootramp

De Griekse autoriteiten hebben negen verdachten aangehouden in de nasleep van de ramp met het migrantenbootje. Vrijdag werd er laatste zoektocht naar overlevenden ondernomen.

Klein is de kans dat vrijdag, bij de laatste reddingspoging van de Griekse kustwacht, nog overlevenden van de scheepsramp uit het water worden gehaald. Bij eerdere pogingen werden er, na de 78 lichamen en 104 overlevenden, geen nieuwe lichamen gevonden, nadat dinsdagnacht een migrantenschip met mogelijk 750 opvarenden ten onder was gegaan – terwijl het in de gaten werd gehouden door schepen van de Griekse kustwacht.

Hoeveel mensen zijn verdwenen in een van de diepste stukken van de Middellandse Zee zal vermoedelijk nooit duidelijk worden. Wel hebben de Griekse autoriteiten negen mensen aangehouden: Egyptenaren, die zich onder de overlevenden bevonden, verdacht van mensensmokkel.

Schuldigen van de ramp? Judith Sargentini, directeur voor Nederland van Artsen zonder Grenzen, wijst op het verschil tussen schuld en verantwoordelijkheid. “Soms ben je niet direct ergens schuldig aan, maar heb je wel een verantwoordelijkheid. En een van de verantwoordelijken voor dit drama is de Europese Unie.”

“Want de EU zorgt ervoor dat vluchtelingen geen enkele mogelijkheid hebben om op een veilige manier Europa te bereiken. Om asiel aan te vragen moet je op ons grondgebied staan, maar hoe kom je hier? Al het beleid is erop gericht om mensen tegen te houden. Alleen: iedereen die denkt dat je vluchtelingen kunt tegenhouden door hekken hoger op te trekken, vergeet dat mensen in zo’n uitzichtloze situatie zitten dat ze alle risico’s voor lief nemen. Tegenhouden gaat niet lukken. Het maakt de reis alleen maar duurder en gevaarlijker.”

4500 euro betaald

Bij de havenloods in het Griekse Kalamata, waar de overlevenden van de ramp zijn opgevangen, vertellen de migranten dat ze 4500 euro voor de reis hebben betaald. Geboekt via sociale media. Er was genoeg ruimte aan boord beloofd, maar toen passagiers eenmaal aan boord gingen en het overduidelijk veel te krap was, was het te laat om nog om te keren.

“Veel mensen die in Libië aan boord zijn gestapt, hebben al een reis achter de rug door de woestijn. Onze organisatie spreekt mensen die door de Libische kustwacht zijn tegengehouden en in detentiekampen worden vastgehouden. Die verhalen liegen er niet om. Alsnog zullen ze blijven proberen Europa te bereiken. Als je dat niet in je oren knoopt als Europese beleidsmaker, kun je niet met humane maatregelen komen.”

Experts zeggen dat de Griekse kustwacht volgens het zeerecht verplicht was om in te grijpen, omdat het overduidelijk was dat het overvolle schip in nood was. De Griekse kustwacht voert aan dat de opvarenden niet geholpen wilden worden, omdat ze door wilden varen naar Italië. Dit maakte een reddingsoperatie uitermate ingewikkeld, aldus de Grieken.

Risico op kapseizen

Dat kan Sargentini, wier Artsen zonder Grenzen ook een reddingsschip in de Middellandse Zee heeft rondvaren, zich goed voorstellen. Het is niet een kwestie van even een sleepkabel uitgooien. “En stel, je stuurt rubberen bootjes langszij, dan schiet iedereen die kant op – en kapseist zo’n boot direct. Zelf haalt AzG alleen mensen van boord met reddingsvesten aan. Maar als je die uitdeelt, neemt iedereen op zo’n boot opeens dubbel zoveel ruimte in.”

Dat mensen ondanks de hoge nood wilden doorvaren naar Italië kan Sargentini ook begrijpen. “Zij weten ook: Griekenland, daar moeten we niet zijn. Dan worden we teruggeduwd. Of het betekent dat we nog door de Balkan heen moeten, als we naar een andere Europese lidstaat willen.”

In Griekenland zelf werd donderdagavond gedemonstreerd voor een humaner asielbeleid: duizenden gingen donderdagavond in Kalamata, Athene en Thessaloniki de straat op. In Athene werden daarbij oliebommen naar de politie gegooid, die met traangasgranaten terugschoot. De Grieks oud-premier Alexis Tsipras bracht donderdag ook een bezoek aan Kalamata, waarbij hij zei dat het EU-beleid ‘de Middellandse Zee verandert in een groot waterig graf’.

Anderzijds roeren op Twitter de voorspelbare trollen zich onder de berichtgeving: twitteraars die hopen dat er van deze honderden doden ‘een afschrikkende werking uitgaat’. “En dat is nog een ‘beschaafde’ reactie”, zegt Sargentini. Ze hoopt juist op een omgekeerd effect.

Dat mensen, bijvoorbeeld Europese beleidsmakers, eens beseffen dat de drang om op zo’n boot te stappen, met alle risico’s van dien, altijd sterker zal zijn dan welke afschrikkende werking dan ook. En dat dat laatste nooit zal opwegen tegen de verschrikkingen waarvoor deze mensen op de vlucht zijn.