Europarlementariër Judith Sargentini is de schrik van Hongarije

Trouw, Runa Hellinga, 22 september 2018.

Europarlementariër Judith Sargentini en de Hongaarse premier Orbán ontmoetten elkaar vorige week tijdens het debat over Hongarije. Beeld European Union 2018

Een van de grote twistpunten tussen Hongarije en Brussel is de persvrijheid in het land van premier Orbán. De berichtgeving over die twist geeft een indicatie hoe die ervoor staat.

De Hongaarse regeringsgezinde media laten dezer dagen weinig heel van Europarlementariër Judith Sargentini. Ze wordt geportretteerd als een kinderlijk schoolmeisje dat ‘wow’ gebruikt op Facebook, en als een agente van de Amerikaanse ‘immigratiepartij’ van George Soros. Ook zou ze lid zijn van een partij die is opgericht door de communistische CPN. Op tv, in de krant, op de radio, het internet en sinds deze week ook via door de regering gefinancierde reclameposters worden Hongaren bestookt met het kwaad dat Sargentini heet.

Aanleiding is haar rapport, dat het Europese parlement op 12 september aannam en dat uiteindelijk kan leiden tot de artikel-7-procedure die in het uiterste geval Hongarije stemrecht binnen de EU ontneemt. Een van de kritiekpunten daarin: de moeilijke positie van Hongaarse onafhankelijke media.

Verdwenen of opgekocht

Volgens premier Viktor Orbán is die kritiek volkomen onterecht. Media kunnen volgens hem berichten wat ze willen. Gelijktijdig zegt hij openlijk dat het aantal onafhankelijke media omlaag moet om een einde te maken aan wat hij noemt het overwicht aan liberale journalistiek.

Dat onafhankelijke media nog steeds min of meer kunnen schrijven wat ze willen klopt, al wordt het wel moeilijker. Sommige werd de afgelopen jaren bijvoorbeeld de toegang tot het parlement ontzegd en sinds deze zomer zijn er restricties op berichtgeving over het privéleven van politici en hun familie. Dat maakt het lastiger om over bijvoorbeeld corruptie te berichten.

Sinds Orbán en regeringspartij Fidesz in 2010 aan de macht kwamen, zijn veel onafhankelijke media verdwenen of opgekocht door Fidesz-getrouwe oligarchen. Dat proces is na de verkiezingen in april in een stroomversnelling geraakt. In luttele maanden sneuvelden een onafhankelijk dagblad, een weekblad en een radiostation en kreeg het onafhankelijke tv-station Hír-tv een nieuwe eigenaar die de redactie vulde met regeringsgetrouwe journalisten.

Afgelopen week werd de grootste onafhankelijke nieuwssite, Index, gekocht door een huisvriend van Orbán. De journalisten hopen hun onafhankelijkheid te behouden en plaatsten een ‘onafhankelijkheidsmeter’ op de website zodat lezers de ontwikkelingen kunnen volgen. Maar jaren geleden overkwam hun collega’s bij nieuwssite Origo hetzelfde. Binnen luttele weken was de oude redactie verdwenen en deed inhoudelijk niets meer aan de oorspronkelijke website denken.

‘Niet eens een diploma’

Russische media als Sputnik en Russia Today en Breitbart-achtige websites zijn voor Origo tegenwoordig vaste bronnen. Brussel en de activiteiten van de filantroop George Soros die volgens Orbán de migratie naar Europa aanwakkert zijn vaste thema’s. Er gaat geen dag voorbij zonder dat de site schrikbarend nieuws over ‘migranten’ brengt. Nieuws waar de rest van de wereld soms nooit over gehoord heeft.

Zo berichtte Origo deze zomer over ‘Noord-Afrikaanse migranten’ die een ober in Praag mishandelden. De bijbehorende video haalde ook het Nederlandse nieuws, omdat het een uit de hand gelopen Nederlands vrijgezellenfeestje betrof. Een van de feestgangers, een politieagent van Marokkaanse afkomst, was juist degene die zijn vrienden probeerde in te tomen.

‘Soros-agente’ Sargentini is het nieuwste thema. Hoewel de website van het Europese parlement meldt dat de GroenLinks-politica is afgestudeerd op moderne geschiedenis met totalitaire regimes en democratisering als specialisatie, heeft ze volgens Origo ‘niet eens een diploma’. Haar belofte om samen met Transparency International te strijden tegen corruptie en te werken aan de bescherming van klokkenluiders, betekent voor de Hongaarse media een ‘schriftelijke eed van trouw’ aan Soros. GroenLinks, melden diezelfde media, is een partij die als CPN onder een andere vlag doorstartte toen het communisme eind jaren tachtig uit de gratie raakte. Dat het een samenwerkingsverband betreft met drie andere partijen, wordt niet vermeld.

En de waarheid?

Origo is bepaald niet het enige Fidesz-gezinde medium met dit soort al dan niet bewuste fouten. Afgelopen week meldde website Hírmagazin dat moslims in Amsterdam een iconische kerk in brand hadden gestoken. De site had er zelfs een video bij. Vanwege de koeieletters ‘Amstelveen’ onder in beeld was die stad gemakshalve tot Amsterdamse deelgemeente gebombardeerd. Hírmagazin wist verder te melden dat moslims eerder hadden geëist dat de kerk afgebroken moest worden ten bate van een moskee. Dat moslims niets met de brand te maken hadden, de brandweer aan kortsluiting denkt en de kerk weliswaar een monument, maar niet echt iconisch is, mocht allemaal niet hinderen.

Ook de staatstelevisie, door veel kijkers volkomen vertrouwd als nieuwsbron, doet mee aan dit soort berichtgeving. Als illustratie van de voortschrijdende islamisering van West-Europa meldde het M1-journaal tijdens de ramadan dat de Duitse plaats Essen voor die gelegenheid door de gemeenteraad was omgedoopt in Fasten. Bron: de Duitse tegenhanger van De Speld.

Voor veel Hongaren is het enige andere nieuws dat ze zien de commerciële zender RTL, die zich sinds enkele jaren toelegt op serieuze verslaggeving over zaken als corruptie en de problemen in de gezondheidszorg. RTL is ook op het platteland zeer populair en staat dan ook hoog op het lijstje van media die Fidesz wil overnemen.

Hoe Sargentini de slag won van Orbán: ‘Bij Orbán draait uiteindelijk alles om de centen’

Volkskrant interview door Arie Elshout, 14 september 2018.

Judith Sargentini (midden) stemt over Hongarije in het Europees Parlement.) Beeld AFP

Wat voor Europarlementariër Sargentini begon als onmogelijke opdracht eindigde in een triomf. Het Europees Parlement stemde voor een strafprocedure stemde tegen de  regering van de Hongaarse premier Orbán. Veel Europarlementariërs ‘gingen overstag omdat het niet langer kon.’

Viktor Orbán, het zwarte schaap van Europa, is opgestaan. Het Europees parlement is klaar met het debat over Hongarije. Geen millimeter heeft hij toegegeven. Hij wordt omringd door extreemrechtse parlementariërs, die hem hebben toegejuicht. Tussen al die mannen dringt zich een vrouw naar voren. Het is Judith Sargentini. Zij schudt de Hongaarse premier de hand. Welkom in dit democratische huis, zegt ze, en wat leuk dat je de kleur van je das hebt aangepast aan mijn kleding. Eén in kleur. Orbán zegt niks.

De verhouding tussen de twee is ijzig. Sargentini is zijn Nemesis, godin der wraak en der gerechtigheid. Al bij het begin van het debat gaat het mis. Orbán is er nog niet, maar de Nederlandse moet beginnen van de parlementsvoorzitter. Vreemd, maar misschien heeft de Hongaar op het laatst afgezegd, schiet het door haar hoofd. Ze is drie zinnen in haar verhaal of daar komt Orbán met zijn gevolg alsnog. Ze besluit maar opnieuw te beginnen. Hij was expres te laat om haar van haar stuk te brengen, veronderstelt ze. Ze laat het niet over haar kant gaan. Wat normaal bij het begin had moeten gebeuren, doet ze nu aan het eind van het debat. Ze stapt op Orbán af en drukt hem de hand.

‘Dat heb ik maar even afgedwongen. Leek mij wel soeverein’, zegt ze terugkijkend op de ‘week van Sargentini’. Ja, en als de Hongaar had gedacht met zijn vertraagde entree een slimme truc te hebben uitgehaald, heeft hij zich misrekend. ‘Het parlement voelde zich voor gek gezet.’

Een dag later krijgt hij de rekening gepresenteerd. Voor het spelen van deze spelletjes en voor zijn volharden in een politiek die volgens zijn critici de Europese democratische waarden schendt. Met tweederdemeerderheid stemt het parlement in Straatsburg voor het beginnen van een strafprocedure tegen de rechts-nationalistische regering van Orbáns Fidesz-partij.

Het voorstel daartoe was van Sargentini, Europarlementariër voor GroenLinks. Als rapporteur van het parlement stelde zij na onderzoek vast dat de democratie en rechtsstaat in Hongarije structureel worden bedreigd. Orbán beknot de persvrijheid, morrelt aan de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht, bezondigt zich aan campagnes die rieken naar xenofobie en antisemitisme, en wijzigde de kieswet zodat hij in 2014 een tweederdemeerderheid won met verhoudingsgewijs een gering aantal stemmen: 2,3 miljoen stemmen op een totaal van 8 miljoen.

Het is voor het eerst dat het Europees parlement besluit Artikel 7 van het Europees verdrag, dat voorziet in een strafprocedure, te activeren. Alles hing af van de christendemocratische Europese Volkspartij (EVP) waarvan ook Fidesz deel uitmaakt. Bij de stemming trekt een meerderheid van de EVP’ers de handen af van ‘familielid’ Orbán. Wat voor Sargentini begon als een onmogelijke opdracht eindigde in een enorme triomf.

Je toonde veel emotie bij de uitslag.

‘Het was heel spannend. Ik kreeg de opdracht in juli 2017 in de schoot geworpen. Iedereen zei: jij liever dan ik, Judith. Het was eigenlijk onmogelijk om die tweederdemeerderheid te halen. Dus heb ik altijd gedacht: een strak verhaal neerzetten. Als je verliest moet je kunnen laten zien dat het niet halen van de meerderheid niets met de inhoud heeft te maken maar alles met het politieke spel. En als het dan wel lukt…’

Wat betekent het voor je persoonlijk?

‘Tweederde van de collega-parlementsleden heeft ingezien dat als je dit laat lopen, je zelf ook geen solidariteit kunt verwachten als dat nodig is. De Polen in de EVP kregen dat een half jaar geleden ineens door. Die dachten ja, verdikkie als wij Fidesz de hand boven het hoofd blijven houden, wie komt ons dan nog redden (van de rechts-nationalistische PiS-regering, een Orbán-bondgenoot, red.)? Dat gevoel. Ik kom uit de ontwikkelingssamenwerking, heb altijd veel gedaan rond democratie en mensenrechten, ben bestuurslid van het Verzetsmuseum. Ik vind dat ik dit moet doen.’

Wat is de politieke betekenis van je succes?

‘Hopelijk komt nu een eind aan het verhaal dat we soevereine staten zijn en dat inmenging in wat mensen binnenlandse aangelegenheden noemen, niet mag. Een boodschap ook voor de Europese verkiezingen: dat Europa erodeert als we dat blijven denken. In 2010 was Orbán nauwelijks begonnen als premier, of een Fidesz-parlementariër hier pochte dat hij met zijn iPadje op de vlucht Brussel-Boedapest de Hongaarse grondwet aan het herschrijven was. De politieke wil om het aan te pakken, was er lang niet, het was allemaal een soort wegkijken.’

Hoe heb je kunnen inbreken in de EVP?

‘Ik heb al die maanden die EVP-parlementariërs aangesproken. Bijna allemaal vertellen ze je: je hebt gelijkt, maar we kunnen het niet maken Orbán te laten vallen want bloed is dikker dan water.’

Bloed is dikker dan water?

‘Is dat niet een Nederlandse gezegde? Familie is belangrijk. Maar als een familielid zo’n misbruik van je blijft maken, geen berouw toont, je en plein public te kakken zet en wordt toegejuicht door extreem-rechts, dan lukt het niet meer. Veel EVP’ers gingen overstag omdat het niet langer kon.’

Frans Timmermans heeft namens de Europese Commissie een Artikel 7-procedure aangespannen tegen Polen, ook voor overtreding van de democratische waarden. Is het typisch Nederlands dat wij voorop lopen in deze kwesties?

‘Nederlandse diplomaten zijn zeer actief op het gebied van de mensenrechten. Dat wordt absoluut niet uitgestraald, men probeert vooral heel veel euroscepsis uit te stralen, maar onze ambtenarij zit op dit gebied best wel heel goed. Toen Orbán wetten uitvaardigde tegen buitenlandse ngo’s heeft de ambassadeur in Boedapest een soirée gegeven voor ngo’s. Foto’s uit de achtertuin werden rondgetwitterd. Timmermans is de man achter het mechanisme om schendingen van de rechtsstaat aan te pakken. Maar dat ik Hongarije-rapporteur werd, was niet omdat ik Nederlands ben, maar omdat volgens het puntenstelsel de Groenen aan de beurt waren. Anderen waren allang blij.’

Is toch niet een beetje calvinisme?

‘Mijn familie was katholiek. Maar het Nederlandse katholicisme is natuurlijk zo calvinistisch.’

Orbán heeft wel veel Hongaren achter zich.

‘Grote groepen steunen hem. Je moet je wel afvragen op basis van wat. Mensen krijgen geen normaal nieuws meer. Ze denken oprecht dat George Soros (de financier van Joods-Hongaarse komaf en tegenstander van Orbán, red.) maandelijks een stukje van mijn salaris betaalt. Overigens denken sommigen in Nederland dat ook.’

Krijg je bedreigingen?

‘Als mensen op Twitter zeggen: die kut moet eens stevig genomen worden door jihadi’s, of ze zouden haar beide knieën moeten afschieten, is dat dan een bedreiging? Het gebeurt wekelijks. In Nederland, bij mij.’

Heb je geprobeerd in Orbáns hoofd te kruipen?

‘Ik probeer dat altijd. Bij Orbán draait uiteindelijk alles om de centen. Hij, zijn familie, zijn vrienden. Ongelooflijk hoe die zich hebben verrijkt. Dat is niet mooi meer.’

Zijn ‘niet-liberale ideologie’ is slechts een middel om zich te verrijken?

‘Geld is zijn belangrijkste drijfveer. En dan komt de vraag of hij niet in zijn eigen fabels is gaan geloven.

Sargentini is een bijzonder effectief Europarlementariër. Ze ondernam actie tegen witwassen, gaf de stoot tot een verbod op handel in zogeheten conflictenmineralen, en nu dan Hongarije. Jean-Claude Juncker, voorzitter van de Europese Commissie, is blij met haar actie tegen wat hij noemt ‘de enorme opmars van het populisme’.

Mag ik daar wat op zeggen, zegt ze. ‘Maar jij, Juncker, hebt niet de verantwoordelijkheid genomen om dit tegen te gaan. Ook jouw EVP heeft woordgebruik overgenomen die het rechts-extremisme stimuleerde.’

Misschien is de Hongarije-stemming het begin van de ommekeer?

‘Ja, de ommekeer!

Judith Sargentini stopt als Europarlementariër: ‘Iemand anders moet het maar proberen’

Judith Sargentini stopt als Europarlementariër. Ze heeft genoeg van de debatten zonder resultaat. Interview in Trouw, Christoph Schmidt, 10 september 2018.

Judith Sargentini (GroenLinks) stopt volgend jaar als Europarlementariër. Na twee termijnen van vijf jaar is ze niet meer verkiesbaar, zo maakt ze bekend in een vraaggesprek met Trouw. “Ik heb een jaar getwijfeld maar deze zomer de knoop doorgehakt. Ik heb mooie dingen bereikt, maar vooral op het onderwerp asiel en migratie is de motivatie aan het verdwijnen. Ik verwacht daar geen verbeteringen meer. Dus moet iemand anders het maar proberen.”

Sargentini (1974) heeft zich in het Europees Parlement, naast asiel en migratie, onder meer ingezet voor ontwikkelingssamenwerking en de aanpak van witwaspraktijken. Daarnaast is ze vicevoorzitter van een commissie over terrorisme.

GroenLinks heeft twee zetels in het huidige parlement. Bas Eickhout bezet de andere; hij voert in mei opnieuw de lijst van de partij aan. Naar verwachting boekt GroenLinks flinke winst. “Het zijn natuurlijk goede tijden voor mijn partij, dus daar wil je bij zijn, maar dat alleen − de angst om iets moois te missen − is niet de juiste motivatie.

Effectief

“Ik vind die debatten zonder resultaat niet leuk meer, vooral over asiel en migratie. Daarbij gaat het al een paar jaar alleen maar over ‘erger voorkomen’. Het komt neer op: ‘als ik hier nou nog een komma verplaats, of als ik dit punt maak over kinderrechten, dan weet ik iets ergs te voorkomen’. Ik heb nog steeds veel meningen over mensenrechten, maar denk niet dat ik daarmee nog effectief zal zijn.

“Toen ik gemeenteraadslid was in Amsterdam, moest ik op zeker moment afscheid nemen van het dossier onderwijs. Daarin had ik vaak conclusies getrokken als ‘hebben we al geprobeerd’ of ‘lukt toch niet’. Degene die het van mij overnam, ging het gewoon allemaal weer proberen en dan lukt het soms wel. Hopelijk gebeurt hetzelfde met asiel en migratie in Europa.”

Overmorgen hoopt Sargentini haar politieke hoogtepunt te beleven. Dan stemt het parlement in Straatsburg over haar rapport over de afglijdende rechtsstaat in Hongarije. Als een tweederde meerderheid instemt met dat rapport, moeten de EU-lidstaten overwegen een zogeheten artikel 7-procedure in gang te zetten tegen Boedapest. Zo’n proces, dat kan leiden tot tijdelijke schorsing van een lidstaat, loopt al een tijdje tegen Polen, vanuit de Europese Commissie. Als in de kwestie-Hongarije de eerste stap in zo’n procedure door het Europees Parlement wordt gezet, zou dat een primeur zijn.

Lef

“Het wordt heel spannend. Het is sowieso een morele overwinning want we zijn verzekerd van een ‘gewone’ meerderheid, maar of we tot twee derde komen? Dat kunnen we net halen, maar ook net niet, als een paar parlementariërs uiteindelijk niet het lef hebben om tegen partijlijnen in te stemmen.”

De parlementariërs van de christen-democratische EVP zullen de doorslag geven. De Fidesz-partij van de Hongaarse premier Orbán behoort tot die EVP, maar intern is de verdeeldheid over Orbáns antimigratie- en anti-EU-beleid groot.

Wat Sargentini na haar vertrek (volgend jaar zomer) gaat doen, weet ze nog niet. “Ik heb me laten vertellen dat er mensen zijn die doordeweeks naar de film gaan, ’s avonds, als ze klaar zijn met werken. Ik weet van niks. Dat zou ik best ook een keer willen. Maar daarna hoop ik gewoon weer een fijne baan te vinden in iets maatschappelijks. Want het moet wel nut hebben.”

Geld voor ontwikkeling lijkt vooral te gaan naar grensbewaking in plaats van armoedebestrijding. Laten we het anders doen, betoogde Judith Sargentini vorig jaar.

Migratie is een mensenrecht

Blog #3 voor OneWorld, 8 mei 2018

De Europese Unie probeert Nigeria te verleiden tot het terugnemen van Nigeriaanse migranten zonder papieren. Tijdens haar werkbezoek in Nigeria merkt Sargentini dat hier natuurlijk wel iets tegenover moet staan.

6683921221_843e47e434_b

Wij hebben een probleem en dat moeten we hardop durven zeggen. Onze mensen zullen altijd migreren, maar graag wel via een legale route”, zei Godwin Obaseki de gouverneur van Edo State tegen ons. Ik luister naam hem in Benin City, de hoofdstad van Edo State, het centrum van de Nigeriaanse migratie. De helft van alle migrerende Nigerianen komt daarvandaan.

Een aantal keer per jaar roostert het Europees Parlement een week in voor externe parlementaire activiteiten. Er zijn dan geen vergaderingen in Brussel of Straatsburg, en Europarlementariërs zoals ik kunnen dan werkbezoeken in eigen land afleggen, of met een officiële delegatie van het Europees Parlement op werkbezoek naar een ander land. Ik ben met de commissie Mensenrechten naar Nigeria gegaan, waar van alles aan de hand is: de terreurorganisatie Boko Haram, het conflict in de Nigerdelta, geweld tussen nomadische veehoeders en landbouwers. Het is mede daarom ook een land waar vandaan heel veel mensen naar Europa vertrekken.

De slavenmarkt

In Benin City, Edo State, in het Zuiden van Nigeria, spraken we de nieuwe gouverneur. Zijn kantoor in Benin City was een baken van rust en controle vergeleken met dat van de secretaris-generaal van het ministerie van Binnenlandse Zaken in Abuja, waar de vergadertafel in elkaar stortte en ik net op tijd een deskjet-printer op kon vangen. Het kantoor van de gouverneur was alsof Jan des Bouvrie eigenhandig de inrichting had verzorgd. De airco deed het en de powerpointpresentatie van de gouverneur was om een puntje aan te zuigen.

Nigeriaanse bestuurders hadden nooit veel oog voor de gevaarlijke kanten van de migratie, en zagen geen noodzaak om mee te werken aan het terugnemen van migranten. Zij zagen vooral de winst. Migranten – of ze nu papieren hebben of niet – sturen geld naar huis. Deze zogeheten ‘remittances’ van de Nigeriaanse diaspora vormen 4.4% van het BNP, en dat is een niet te verwaarlozen aandeel, zeker omdat de olieprijs de laatste jaren laag stond.

Maar de CNN-beelden van een slavenmarkt in Libië, waar Afrikaanse vluchtelingen worden verhandeld, waaronder veel Nigerianen, zijn ook in Nigeria hard aangekomen. Er zijn sinds november 2017 al enige duizenden migranten, met hulp van IOM, betaald door Europa, uit Libië teruggekeerd naar Nigeria. In Abuja en Benin City is er nu wel de bereidheid om met Europese lidstaten te praten over de terugkeer van Nigeriaanse migranten zonder papieren. Maar daar moet dan wel iets tegenover staan.

Retourvlucht

De Europese Unie investeert al enkele jaren in Nigeria, met het doel om de grondoorzaken van migratie aan te pakken. Uit het EU Noodfonds voor Afrika worden talloze projecten gefinancierd: van voorlichting aan schoolmeisjes over het risico verhandeld te worden voor de Europese seksindustrie, tot re-integratieprojecten voor migranten die terugkeren uit Libië. De Europese lidstaten proberen de Nigeriaanse overheid te verleiden tot een terugnameovereenkomst die het makkelijker maakt om Nigerianen vanuit Europa op een retourvlucht te zetten.

De gouverneur van Edo State wil de verantwoordelijkheid voor terugname wel nemen, maar is niet van plan om zijn mensen koste wat het kost tegen te houden als ze willen vertrekken. Ook de koning en spiritueel leider van Edo State, de Oba, waar wij op audiëntie mochten, was daar helder in: mensenhandel is een misdaad maar migratie is een mensenrecht. Onlangs heeft hij een vloek uitgesproken tegen de mensenhandelaren en dat lijkt effect te hebben. Die vloek zou zo sterk zijn dat hij eerder gedane geloften ongedaan kan maken. Ik heb me laten vertellen dat iedereen dat weet. Er zouden in Europa al vrouwen zijn weglopen bij hun hoerenmadam. De gouverneur en de koning nemen de Europese hulp grif aan, maar hun verwachtingen lopen stevig uiteen met die van Europa. Ze pakken het migreren niet aan en pleiten daarnaast voor legale mogelijkheden voor Nigerianen om zich in Europa te vestigen.

Mooie woorden

Ook het nieuwe initiatief van de VN om tot wereldwijde normen te komen over migratie, The Global Compact for Safe, Orderly and Regular Migration, richt zich op legale toegang. Migratie is een fenomeen van alle tijden en een manier voor mensen om kansen voor zichzelf te creëren. Ik ben eigenlijk wel te spreken over de conceptversie van dit verdrag, die benadrukt dat migranten rechten hebben en dat zij verblijfspapieren moeten krijgen om die rechten te laten gelden. De onderhandelingen stemmen mij hoopvol, want een verdrag waarin wereldwijde principes en normen worden vastgelegd is een goede stok achter de deur om mobiliteit en migratie in goede banen te leiden.

De Europese Commissie onderhandelt namens de lidstaten in New York over deze verklaring, die in december 2018 door regeringsleiders wereldwijd ondertekend moet worden. In het Europees Parlement namen wij in april een resolutie aan om de inzet van de Commissie en de lidstaten bij te sturen.

Wie de onderhandelingsinzet van de lidstaten en Commissie globaal scant, ziet dat ze mooie woorden gebruiken en dat mensenrechten voorop staan, maar als je beter leest zie je dat juist vanuit Europa de nadruk gelegd wordt op terugkeer van migranten. Terwijl de mogelijkheid van legale migratie een beetje vaag blijft. Hier zit druk achter van de Europese lidstaten die – en dit geldt voor alle 28 – in eigen land vrezen voor een politieke afrekening bij het realiseren van meer legale routes.

De Europese Commissie heeft het Europees Parlement al jaren geleden de belofte gedaan dat er nieuwe wetten zouden komen om migranten ook voor lager betaald en geschoold werk, legale toegang tot de Unie te geven. Maar die plannen worden telkens op de lange baan geschoven.

Ik ga ervan uit dat er pas zo’n plan of tafel komt na de Europese verkiezingen van mei 2019 en het aantreden van een nieuwe Europese Commissie in het daaropvolgende najaar. Maar juist daarom is het zaak dat het VN-verdrag over migratie zo concreet mogelijk wordt, ook op het gebied van legale migratie, want de Europese landen zetten hier uiteindelijk een handtekening onder. Als Afrikaanse burgers eenvoudiger legaal kunnen migreren naar de Europese Unie, zullen hun regeringen een stuk eerder bereid zijn over terugkeer te praten. Ik hoop erbij te zijn, in december in Marokko, wanneer dit verdrag ondertekend wordt. Want wereldwijde normen over migratie zijn broodnodig.

Voor elke afgesloten route ontstaat een nieuwe

Blog #2 voor OneWorld, 26 maart 2018

Kun je mensen redden van de verdrinkingsdood en ze tegelijkertijd tegenhouden, vraagt Sargentini zich af.

boot-998966_1920

“Het is mogelijk om de Middellandse Zee zo goed af te sluiten dat er niemand meer in verdrinkt. Dit zou de Europese Unie een half miljard euro per jaar kosten”, vertelt een generaal buitendienst. In debatcentrum De Balie hield hij een inleiding met veel plaatjes van landingsvaartuigen, reddingsboten en helikopters. De generaal was oprecht en de zaal ging in zijn verhaal mee: want het ergste van de vluchtelingencrisis is dat er mensen in onze buurt verdrinken, toch?

Ook in debatten met collega-Europarlementariërs merk ik vaak dat de wens mensen te behoeden voor de verdrinkingsdood gepaard gaat met de wens geen migranten in Europa op te vangen. In die gedachtegang is mensen tegenhouden hetzelfde als mensen redden. Dat zou een win-winsituatie zijn. Ik geloof daar geen zier van: zo eenvoudig ligt het niet.

Als je alle wetten en verdragen buiten beschouwing laat, heeft de generaal b.d. een punt. Een reddingsschip bij de kust redt zeker levens. Maar wanneer de loopplank van dat schip daarna uitgelegd wordt op het strand van Libië en daar alleen een uitzichtloze situatie wacht in een detentiecentrum, zullen mensen dat schip vermijden en een andere weg zoeken, met steeds grotere risico’s.

Loopplank

Toen Merkel, Rutte en Samson in maart 2016 de Turkije-deal uitvonden, was hun argumentatie menselijk: we moeten koste wat kost verdere verdrinkingen voorkomen en dus is het goed wanneer Erdogan voortaan Syrische vluchtelingen tegenhoudt.

Heus, ik heb het geprobeerd – maar er viel niet tegenop te redeneren. Wilde ik dan dat mensen zouden verdrinken? Nee, natuurlijk wilde ik dat niet. Ik wilde dat de Syrische vluchtelingen die toen al vier jaar in kampen in Turkije zaten, een leven in veiligheid en met uitzicht konden hebben. Als dat er niet is en de nood om te vertrekken hoog genoeg is, dan kun je een loopplank uitleggen, een hek neerzetten, maar zoeken mensen daar alsnog een weg omheen.

In Gambia vertelde een vrouw me over haar zoon die net via de woestijn was aangekomen in Libië, op weg naar Europa. Eerder namen mensen de boot naar de Canarische eilanden, maar die route is nu afgesloten. Nadat de routes door Niger beter werden gecontroleerd, ontstonden er gevaarlijke tochten door de woestijn, vaak met fatale afloop. Er sterven tegenwoordig minder mensen op zee; nu sterven ze voordat ze überhaupt de kust kunnen bereiken.

Mensen laten zich niet tegenhouden, ze verzeilen alleen in steeds gevaarlijker situaties. We moeten ons daarom niet blindstaren op het opwerpen van fysieke obstakels; beter kunnen we migratie in goede banen leiden en werken aan het wegnemen van de oorzaken ervan.

Beloftes

In het voorjaar van 2017 bezocht ik Chios, een Grieks eilandje vanwaar je Turkije kunt zien liggen. Turkije-deal of niet: elke nacht kwamen er nieuwe vluchtelingen aan. Een Griekse partijgenoot van mij, lid van de gemeenteraad van Chios, leidde ons rond. Ze vertelde dat haar schoonvader in de Tweede Wereldoorlog het eiland ontvlucht was. Hij klemde zijn universitaire diploma tussen zijn tanden en zwom naar Turkije.

Een vriend van me, een Syrische Nederlander, stond een paar jaar terug in Turkije aan de kust van de Zwarte Zee, met zijn uit Syrië gevluchte vrouw. Ze wilden zo snel mogelijk naar Nederland. Hij zou met haar mee gaan op een bootje. Ze deden het uiteindelijk toch maar niet. Het bootje zonk. Hij heeft haar in Istanbul door haar Nederlandse inburgeringsexamen geloodst. Hij vond een tijdelijke baan in Nederland met voldoende inkomen, zodat zij uiteindelijk legaal via gezinshereniging naar Nederland kon komen.

Zomaar twee verhalen van mensen die zich door zee noch bureaucratie lieten tegenhouden. Het is helemaal niet moeilijk inzicht te krijgen in de beweegredenen die mensen hebben om te migreren, ook niet als Europarlementariër, ze vertellen hun verhaal graag. Ik sprak mensen in Tunesië die de sprong naar Europa wilden wagen, en mensen in Ivoorkust die dat nog maar ternauwernood konden navertellen. Deze week bleek dat er in de tweede helft van vorig jaar meer bootvluchtelingen vanuit Turkije over de Zwarte Zee naar Roemenië zijn gereisd. Er is altijd een langere, moeilijkere route te bedenken voor elke route die wordt afgesloten.

Twee jaar na de Turkije-deal zitten er nog steeds absurd veel mensen in deplorabele situaties vast op de Griekse eilanden, en is het aantal Syrische vluchtelingen in Turkije toegenomen tot 3,5 miljoen. In Libië zoeken 700 duizend migranten, waaronder 47 duizend vluchtelingen, een veilig heenkomen.

Federica Mogherini, Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken in de EU, had deze week een boodschap voor het Europees parlement. Ze stak de loftrompet over de evacuatie van vluchtelingen en migranten uit de hel van Libië. Sommige van hen kunnen naar hun land van herkomst. Vele andere die niet naar huis kunnen worden tijdelijk naar Niger gebracht, waar zij wachten op de door Europa beloofde hervestiging. Dit Europees initiatief had een heleboel levens gered, zei ze. Er zijn inderdaad al enige duizenden migranten, met hulp van IOM en betaald door de EU teruggekeerd naar hun land van herkomst. UNHCR, die zich ontfermt over vluchtelingen, is inmiddels gestopt met evacuaties naar Niger. Niger kan de toestroom niet aan, want Europese lidstaten komen hun toezegging dat zij deze vluchtelingen snel zouden opnemen niet na. Uiteindelijk blijft een groot aantal mensen toch steken in Libië. Dus waarom houdt Mogherini, terwijl ze dat weet, dan toch zo’n jubelverhaal?

Twee jaar na de Turkije-deal, middenin de vluchtelingencrisis in Libië, is het tijd om de mythe van win-win door te prikken: een oplossing die mensen tegelijkertijd redt en tegenhoudt bestaat niet.