Corona cancelled a what would have been very inspiring conference on civil society and Rule of Law in Zagreb, Just EUrope. The organisers interviewed the speakers online.
Auteursarchief: judith
EenVandaag interview noodwet Hongarije
Oud Europarlementariër Judith Sargentini, Hongaars parlementslid Ákos Hadházy en voormalig Hongarije-correspondent Runa Hellinga over de nieuwe Hongaarse noodwet.
Vluchtelingen gered uit Libië.
Radio-interview: vrijwilliger bij UNHCR in Niger
Bij Bureau Buitenland, een radioprogramma van de VPRO vertelde ik over mijn vrijwilligerswerk bij de UNHCR in Niger. Voormalig Europarlementariër Judith Sargentini is net terug uit het Afrikaanse Niger, één van de allerarmste landen ter wereld, waar zij de afgelopen twee maanden vrijwillig heeft gewerkt voor de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR. Als politica hield zij zich bezig met asiel en migratie, maar nu wilde ze voor langere tijd op locatie kijken hoe het in de praktijk van alledag eraan toegaat. De vluchtelingen die in het kamp in Niger verblijven waar Sargentini werkte, zijn vanuit Libië daar naartoe overgeplaatst. In Niger wordt beoordeeld welk westers land hen wil opnemen.
Sargentini wint Prinsjesprijs
Prinsjesprijs 2019 gaat naar drie oud-Europarlementariërs
Trouw, 12 september 2019
Drie oud-Europarlementariërs winnen dit jaar de Prinsjesprijs, bedoeld door politici die ‘in optreden of handelen van bijzondere betekenis zijn voor de vitaliteit van de parlementaire democratie’. Het zijn Judith Sargentini (GroenLinks), Hans van Baalen (VVD) en Wim van de Camp (CDA).
Drie oud-Europarlementariërs winnen dit jaar de Prinsjesprijs, bedoeld voor politici die ‘in optreden of handelen van bijzondere betekenis zijn voor de vitaliteit van de parlementaire democratie’. Het zijn Judith Sargentini (GroenLinks), Hans van Baalen (VVD) en Wim van de Camp (CDA).
De Prinsjesprijs wordt jaarlijks uitgereikt tijdens het Prinsjesfestival, een ‘feest van de democratie’ in de aanloop naar de derde dinsdag van september. Juryvoorzitter Frans Weisglas, voormalig voorzitter van de Tweede Kamer, maakte de winnaars gisteravond bekend. Volgens de jury verdient dit drietal de prijs voor hun ‘welhaast monumentale parlementaire arbeid’.
Vorige winnaars zijn bijvoorbeeld CDA’er Pieter Omtzigt, VVD-coryfee Jozias van Aartsen en de (inmiddels vertrokken) Kamerleden Angelien Eijsink (PvdA), Sharon Gesthuizen (SP) en Helma Neppérus (VVD). Steeds ging het om mensen die hun sporen hebben verdiend op het Binnenhof. De jury wijkt dit jaar uit naar het Europees Parlement, volgens Weisglas een ‘ondergeschoven kind van de vaderlandse politiek en pers’.
Sargentini heeft recht op de prijs, aldus de jury, voor haar rapport over de stand van de rechtstaat in Hongarije, ‘een uitzonderlijke prestatie’. Weisglas: “Een dergelijk rapporteurschap verdient vanuit parlementair perspectief bijzondere waardering, gericht als het is op belangeloos compromis in plaats van partijbelang”.
De jury noemt Van Baalen ‘een nietsontziend parlementariër’, iemand die ‘een belangrijke Nederlandse vinger aan de pols hield’ op het gebied van defensie en buitenlandse betrekkingen.
Over Van de Camp: “Als motorgek volksvertegenwoordiger is hij een van de Europarlementariërs die het meest hebben gedaan om contact met de kiezer te leggen en Brussel naar Nederland te brengen.”
Fier rechtop voor de goede zaak. Utopie volgens Judith Sargentini en Hans Achterhuis
'Aside'
Groene Amsterdammer, 10 juli 2019. Tekst Marcel ten Hooven, beeld Bob Bronshoff , verschenen in nr. 28-29
Een politicus kan mensen hoop bieden, niet met utopieën maar met wetten die de wereld beter maken. Zo ziet Judith Sargentini (GroenLinks) haar taak. Volgens filosoof Hans Achterhuis kan de ideale wereld van utopisten leiden tot een dictatuur.
‘Happyhappyjoyjoy, zou dat geen toepasselijker ontmoetingsplek zijn geweest?’ Met deze binnenkomer meldt Judith Sargentini zich voor haar ontmoeting met filosoof Hans Achterhuis op het terras in de schaduw van het Lloyd Hotel in Amsterdam-Oost. Op weg naar haar afspraak fietste de GroenLinks-politica langs een vestiging van de Aziatische streetfoodketen. De geforceerde vrolijkheid in de naam Happyhappyjoyjoy wekte bij haar de associatie met het onderwerp dat zij met Achterhuis zal bespreken: hoe kun je nog vertrouwen in de toekomst terwijl je dagelijks wordt ondergedompeld in de stroom slecht nieuws over de wereld? En: hoe kan de politiek aan dat vertrouwen bijdragen?
Sargentini koos twintig jaar geleden voor de politiek in de overtuiging dat politici mensen hoop kunnen bieden op betere tijden, mits ze hun vak ernstig nemen en niet louter met een showtje naar de kiezersgunst hengelen. Op 1 juli zwaaide ze na tien jaar af als lid van het Europees Parlement. Ze heeft veel moeten trekken en sjorren, soms jaren geduld moeten betrachten voor ze resultaat kon boeken en meestal zuchtend en steunend met minder genoegen genomen dan ze wilde, maar desondanks is haar vertrouwen in de politiek als middel om het bestaan van mensen te verbeteren ongeschonden.
‘Als politicus’, zegt Sargentini, ‘kun je die hoop bieden door je niet alleen te gedragen als een commentator aan de zijlijn en alles af te branden wat je niet bevalt, maar te laten zien dat je wel degelijk wat kunt veranderen. Wat je dan ook mag laten zien is dat je er wakker van hebt gelegen, dat je hebt gewikt en gewogen, dat je hebt besloten toch ja te zeggen tegen een compromis omdat het in ieder geval een stap in de goede richting is. Als je alleen genoegen neemt met het onderste uit de kan en weigert vuile handen te maken, dan kom je niet in gewetensnood, nee, alleen moet je dan wel concluderen dat je dan ook die stap in de goede richting nooit zult maken. Ik vind dat een decadente houding: eigenlijk neem je je eigen verhaal niet serieus als je er geen enkele actie aan wilt verbinden en elk compromis weigert.
Tot de successen van Sargentini behoort de richtlijn die Europese importeurs van minerale grondstoffen verplicht hun leveranciers bekend te maken, om zo gewelddadige milities dwars te zitten die met deze handel hun wapenaankopen financieren. Mensenrechten moeten hier voor bedrijfsbelangen gaan, was Sargentini’s argument. Haar meesterstuk voltooide ze vorig jaar: met haar kritische rapport over de afbraak van de democratie en de rechtsstaat in Hongarije wist ze in het Europees Parlement een tweederde meerderheid te verwerven voor een strafprocedure tegen het regime van de Hongaarse premier Viktor Orbán.
Hoewel Sargentini’s vertrouwen in de positieve kracht van politiek ongebroken is – ‘Ik ben een politiek dier en dat blijf ik’ – is haar desillusie over het Europese asiel- en immigratiebeleid een van de redenen waarom zij zich niet herkiesbaar heeft gesteld voor het Europees Parlement. ‘Al die jaren in Brussel heb ik dat beleid alleen maar slechter zien worden. Nóg erger proberen te voorkomen, veel meer kun je tegen de onverantwoorde politiek op dit terrein niet doen. Hier houdt mijn optimisme op. Van leidende politici in Europa vraag ik me werkelijk af: wil jij nog wel solidariteit betonen? Er is een steeds langere lijst van enge mannen in de wereld: Trump, Duterte, Bolsonaro, Modi, Orbán, Salvini. Wat de meesten onder hen gemeen hebben is dat ze de angst voor immigratie uitbuiten om er zelf politiek beter van te worden. Ikzelf vind dát angstaanjagend. Ik begrijp het ook niet: niemand wil in een dictatuur wonen, en toch helpen mensen politici aan de macht die het ’t liefst alleen voor het zeggen hebben.’
Dit is haar frustratie, zegt zij: dat politici verkiezingen winnen met het voeden van een mythe rondom migratie. Sargentini: ‘De Italiaanse vicepremier Salvini is vriendjes met Orbán. Op zich is het terecht dat Salvini de Europese Unie vraagt om solidariteit met zijn land, daar heeft hij gelijk in, want door zijn ligging is Italië een land waar een vluchteling uit Afrika al gauw terecht zal komen. Maar de laatste bij wie je dan moet wezen is Orbán met zijn dichte-grenzenpolitiek. Hij zal geen enkele vluchteling van Italië overnemen. Dus wat is dit? Dit is: het thema migratie uitmelken om verkiezingen te winnen. Met het zoeken naar een oplossing heeft het niets te maken.’
De immigratie hoeft volgens haar helemaal niet zo’n moeilijk probleem te zijn, mits de EU-landen de bereidheid zouden hebben het gezamenlijk aan te pakken. ‘Nederland doet dat redelijk netjes, maar toch: na maanden praten besloot de coalitie tot een eenmalig pardon voor een paar honderd kinderen, zij het wel in ruil voor een blijvende verlaging van het aantal vluchtelingen dat Nederland jaarlijks hervestigt uit die overbevolkte kampen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Dat aantal gaat van 750 naar 500. Wat een smerige uitruil was dat! Cynische politiek.’
In deze tijd maakt de politiek volgens Sargentini een relatief klein vraagstuk, immigratie, te groot en een groot thema, zoals de klimaatcrisis, te klein. Dat is een vorm van misleiding, zegt ze, en ook van opportunisme: niet de realiteit maar het gemoed van de kiezers is bepalend voor het standpunt. ‘Het enige wat je dan in het politieke debat kunt doen’, zegt ze, ‘is rationeel blijven, laten zien wat klopt en wat niet klopt. Maar dan nog: politiek is een emotioneel spel. Ik vind het natuurlijk vervelend dat mensen op Thierry Baudet stemmen, maar echt benauwend is als middenpartijen denkbeelden uit zijn kring salonfähig maken, door net als hij de immigratie tot een immense kwestie op te blazen en de klimaatcrisis te bagatelliseren.’
Over het thema klimaat en ecologie is even eerder in het gesprek een korzelige, om niet te zeggen venijnige sfeer ontstaan. Dat gebeurt als de indruk ontstaat dat Hans Achterhuis de ecologische crisis tot een kwestie van particulier ongemak relativeert, met de stelling dat je verdwenen plant- en diersoorten alleen zult missen als je ze zelf nog hebt meegemaakt.
‘Ik ken Friesland goed’, zegt Achterhuis, ‘en ik weet dus hoe het veenweidelandschap er ooit heeft uitgezien. In mijn ogen is het er nu vreselijk: alleen maar productiegras, veel minder weidevogels. Ik lijd aan landschapspijn, inderdaad. Maar de vraag is: krijgen wij, mensen, het slechter als de kievit en de grutto verdwijnen? Schaadt het ons als al het gras straks raaigras is? Voor mij is een weiland met alleen raaigras en zonder vogels een kaalgeslagen weiland, voor de volgende generaties gewoon een mooi groen landschap.’
‘Jij beperkt de ecologische crisis nu tot slechts een visueel probleem’, werpt Sargentini tegen. ‘Je negeert zo dat het ecosysteem in elkaar dondert.’
Achterhuis: ‘Oké, dus de ecologische diversiteit vermindert. Maar het is de vraag hoeveel wij als mensen daaronder te lijden hebben. Ik ben het radicaal oneens met collega Bas Haring als hij zegt dat plastic panda’s niet voor echte onderdoen. Biodiversiteit, bijenvolken en een gevarieerd landschap zijn voor mij hoge waarden. Ik geef hem echter gelijk dat deze waarden niet direct moeten worden verbonden met de toekomst van de mensheid.’ Sargentini: ‘Ik heb ook haast, hè: de wereld moet verbeterd worden. Alleen: wat hebben kiezers aan mijn haast als ik daardoor de politieke strijd verlies’
Sargentini: ‘Zeg jij nu dat de decimering van de bijenvolken geen probleem is voor mensen? Bijen zijn onmisbaar voor de bestuiving van gewassen. Voor de voedselvoorziening kan hun uitsterven dus rampzalig zijn. Ik snap werkelijk niet wat je nu precies wilt betogen. Jij zegt dat moderne landbouwgronden in de ogen van volgende generaties mooi groen kunnen zijn, maar als ze op den duur steeds minder voedsel opleveren, dan lijkt me dat geen groen waarmee je heel tevreden kunt zijn.’
Achterhuis blijft erbij: Sargentini overdrijft. Het lijkt erop dat hij zich heeft geschaard in het kamp van de optimisten tegen beter weten in, met wie eigenlijk geen debat mogelijk is. Ik speel met de gedachte de ontmoeting met een flauwe grap te beëindigen: nog een snelle hap bij Happyhappyjoyjoy en dan maar weer op huis aan? Maar dan geeft Achterhuis een wending aan de discussie die een voortzetting de moeite waard maakt, niet het minst omdat hij de democratie in zijn betoog betrekt.
Hij zegt: ‘Ik wil als filosoof in de eerste plaats fenomenen begrijpen en dan ook beoordelen. Wat ik weiger is om die oordelen onder te brengen in een klaarliggend schema over optimisme of cultuurpessimisme, laat staan in een algemeen doemscenario over de ondergang van de mensheid. Dat cultuurpessimisme: ik ben daar allergisch voor.’
Achterhuis vervolgt: ‘Er is een mooie, aan Pasolini toegeschreven uitspraak: als de vuurvliegjes verdwijnen, zal de mensheid ook niet lang meer overleven. Waarom? Omdat vuurvliegjes alleen in zuivere, schone lucht kunnen gedijen. Ik heb ooit in het voormalige Joegoslavië voor het eerst vuurvliegjes gezien, een wonderbaarlijk fenomeen, en als opa hoop ik dat mijn kleinkinderen ze ook nog zullen kunnen zien, evenals de bijen en het veenweidelandschap, maar ik geloof er niets van dat wij als mensheid ten onder gaan als de vuurvliegjes, de bijen en het veenweidelandschap verdwijnen. Het grote gevaar van het leggen van dat soort causale relaties is ook dat als de vuurvliegjes er straks inderdaad niet meer zijn en wij, mensen, toch gewoon goed blijken te kunnen voortleven, men snel roept dat dit soort voorspellingen onzin zijn. Ook daarom pas ik voor dat grote cultuurpessimistische ondergangsverhaal.’
Om die reden ergert hij zich aan het dilemma dat ik hem voorleg. Dat dilemma is: je ziet aankomen dat maatregelen om de wereld te behoeden voor een ecologische ramp waarschijnlijk te laat zullen komen of niet krachtig genoeg zullen zijn. Dat kan bij mensen die tot wanhoop zijn gedreven het verlangen naar een ecologische dictator wekken – een regime dat de volmachten krijgt om alles te doen wat de deskundigen voor het behoud van de wereld nodig achten, op grond van de vrees dat de democratie niet tot het vereiste, drastische optreden in staat is. Het alternatief is de ramp af te wachten en de maatregelen te nemen die met behoud van de democratie maximaal haalbaar zijn, in de hoop dat het zal meevallen. Een keuze tussen de duivel en Beëlzebub.
‘Ik weiger die keuze!’ roept Achterhuis. ‘Mijn collega Lucas Reijnders, een oude bekende, was in het verleden zo mogelijk nog pessimistischer dan uw vraag suggereert, maar wat ik wel van hem heb geleerd is dat een dictatuur nog minder goed in staat is de milieuproblematiek te bestrijden dan onze onvolmaakte democratie. Ik had linkse vrienden die betoogden – het was nog vóór de val van de Muur – dat communistische regimes krachtdadiger op milieudreigingen konden reageren. Met kennis van zaken liet Lucas mij zien dat zij zich vergisten: het milieu stond er onder het communisme veel slechter voor dan in de kapitalistische democratische samenleving. Amartya Sen heeft een analoge redenering over hongersnoden. Hij liet zien dat zich geen grootschalige hongersnoden voordoen in landen met een vrije pers die misstanden aan de kaak stelt. Mijn hoop is dat dit ook voor het milieuprobleem opgaat. Dan is er van uw dilemma helemaal geen sprake.’
Judith Sargentini zegt dat politici die hoop op beter kunnen bieden, mits zij niet de valse illusie bij de kiezers wekken dat zij ijzer met handen kunnen breken. Hans Achterhuis herkent zich daar wel in: ‘Ik ben van de school van Karl Popper: voer geleidelijk kleine maatschappelijke verbeteringen door, die je kunt toetsen en zo nodig aanpassen.’ Vandaar zijn weerstand tegen utopisch denken, een van de leidende thema’s in zijn filosofische werk. Elke utopie is een heimelijke machtsdroom, zegt Achterhuis: de wereld moet de ideale wereld zijn, maar dan wel ingericht naar jouw idealen.
De beste beschrijving van de onverbiddelijke logica van de utopie is volgens Achterhuis te lezen in Milan Kundera’s Het boek van de lach en de vergetelheid (1979). Over de redenering waarmee de communisten hun dictatuur rechtvaardigden schreef Kundera: ‘Ze hadden een grootscheeps program. Een plan voor een totaal nieuwe wereld, waarin iedereen zijn plaats zou vinden. Het is daarom geen wonder dat zij die enthousiast waren en groots dachten snel hun droom begonnen te verwezenlijken, die rechtvaardige idylle voor iedereen. Ik onderstreep opnieuw: idylle en voor iedereen. Daar is iedereen een noot in een schitterende fuga van Bach en wie dat niet wil, blijft slechts een zwarte punt, een overbodige punt, beroofd van zin, die je kan pakken en tussen je nagels stuk drukken als een vlo. Direct in het begin beseften sommigen dat de idylle hun niet lag en ze wilden het land verlaten. Omdat een idylle er echter op gebaseerd is dat de wereld voor iedereen is, bewezen zij die wilden emigreren dat ze de idylle niet erkenden en in plaats van naar het buitenland te gaan, gingen zij achter de tralies.’
‘Dat citaat geeft aan dat een utopie die voor iedereen het beste wil in een dictatuur zonder tegenspraak kan uitmonden’, zegt Achterhuis. ‘Kijk dus uit met een rechtstreekse vertaling van het moreel goede in politieke eisen. Lees Kundera: in bepaalde gevallen kan zo’n politiek van goede bedoelingen levensgevaarlijk zijn. Daarom hamerde Hannah Arendt zo op de maatschappelijke waarde van wat zij pluralisme noemt: een intensieve politieke discussie kan een samenleving sterker maken.’
Sargentini: ‘Ik heb ook haast, hè: de wereld moet verbeterd worden. Alleen: wat hebben kiezers aan mijn haast als ik daardoor de politieke strijd verlies en met lege handen sta? In een democratie moet je geduld opbrengen en incalculeren dat je niet zoveel kunt veranderen als je zou willen. Bovendien: wat kiezers in de politiek lang vinden duren en wat kort hangt nogal af van wat ze zelf van iets vinden. Staan ze aan jouw kant dan mag je in hun ogen wel eens wat sneller opereren, staan ze tegenover jou dan ben je al gauw een drammer.’ Achterhuis: ‘Ik heb studenten gehad die naar Albanië reisden en terugkwamen met de boodschap: eindelijk hebben we het ideaal op aarde ontdekt’
Als voorbeeld noemt Sargentini de Europese wet die mijnbouwbedrijven en oliemaatschappijen als Shell, BP en BHP Billiton tot meer openheid verplicht over hun betalingen aan de overheden in de landen waar ze boren en delven. Actiegroepen en maatschappelijke organisaties in die landen hebben daarmee een drukmiddel om de eigen regering ter verantwoording te roepen over haar uitgaven: hoeveel geld belandt in de zakken van corrupte functionarissen en hoeveel komt ten goede aan de bevolking? Als medewerker van de anti-apartheidsorganisatie Niza was Sargentini van meet af aan, sinds 2002, betrokken bij de internationale campagne (Publish What You Pay) om Europa tot deze wetgeving te bewegen, maar het duurde zo’n tien jaar voor het Europees Parlement gehoor gaf.
‘Tien jaar, dat klinkt lang, maar dat is het niet’, zegt ze. ‘Je hebt te maken met grote economische belangen, met machtige multinationals, met internationale tegenlobby’s, met rechtse politieke krachten die zeggen: al die extra administratieve druk is vervelend en lastig voor bedrijven als deze, die de motor van onze economie zijn. Dus tien jaar, dat is eigenlijk behoorlijk vlot voor het mentale en politieke veranderingsproces waarin je geleidelijk de vereiste meerderheid in het Europees Parlement tot stand brengt.’
Sargentini moest het uiterste van haar politiek-strategisch inzicht vergen om de vereiste tweederde meerderheid achter een strafprocedure tegen het regime van de Hongaarse premier Orbán te verwerven. Het grootste struikelblok dat zij moest wegruimen lag in de fractie van de christendemocraten, waarvan Orbáns partij deel uitmaakt: hoe kreeg zij hen zo ver dat zij tegen leden van de eigen politieke familie zouden stemmen? Ze begon deze expeditie met gesprekken waarin zij christendemocratische medeparlementariërs de nieren proefde, mede op basis van een Excelsheet waarop zij met kleurencodes hun vroegere stemgedrag had geregistreerd in kwesties waarin democratie en rechtsstaat in het geding waren. Een complicerende factor was dat hun fractieleider, csu’er Manfred Weber, in die tijd nog graag met zijn geestverwant Orbán op de foto ging.
‘Belangrijk was niet te snel te handelen’, vertelt ze, ‘soms zelfs op de rem te trappen. Wat je dan doet is nog maar eens om een extra onderzoekje vragen, of op een nadere nota aandringen, maar het uitstel dat je daarmee beoogt is wel ergens goed voor: het bouwen aan de meerderheid.’ Ze stond nogal onder druk van Weber om het parlement in december 2017 te laten stemmen over de bevindingen over de Hongaarse rechtsstaat, vier maanden vóór de Hongaarse verkiezingen. Wat hij volgens Sargentini ongetwijfeld wist was dat het rapport dan zou worden weggestemd: zo vlak voor de verkiezingen je Hongaarse fractiegenoten afvallen zou wel een heel hardvochtige daad van de christendemocraten zijn.
Ze vertelt: ‘Gelukkig had ik schaduwrapporteurs naast mij die uitstekend functioneerden, juist ook bij de christendemocraten. Zich hardop publiekelijk uiten, dat deden ze niet, maar ze hielpen enorm. Zij begrepen die tactiek van mij uitstekend, in tegenstelling tot de liberalen, die vonden: informatie verzamelen, nietje erdoorheen en stemmen. Die wilden gewoon graag laten zien, vermoed ik, dat we actie ondernamen, maar dan was die tweederde meerderheid er niet geweest en dat zou in de publieke opinie dan mijn schuld zijn. Zelfs een zo ervaren en strategisch denkende collega als Sophie in ’t Veld had die tactiek niet door. Ik snap het werkelijk niet.’
Het was voor Sargentini dus noodzakelijk de cruciale stemming over een strafprocedure tegen het regime van Orbán over de Hongaarse verkiezingen van april 2018 heen te tillen. ‘Gelukkig heb je als rapporteur de ruimte om gewoon te zeggen: het is mijn rapport en niemand kan mij dwingen haast maken. Je moet dan wel zware morele en politieke druk weerstaan, maar het kan. Om die druk te laten afnemen ga je dan laten zien dat je druk met je onderzoek bezig bent, dus je belegt nog een paar bijeenkomsten, je organiseert publieke hoorzittingen, je nodigt wetenschappers uit die nog eens uit de doeken doen waarom het ernstig is wat er in Hongarije gebeurt. Mijn moeder zou dat lijntrekken noemen, maar het is ook gewoon nuttig. Je vergaart nieuwe informatie én je laat publiekelijk zien dat je er niet op uit bent de christendemocraten eens effe lekker te pesten of een hak te zetten, nee, dat je juist hecht aan een zorgvuldig proces, opdat het parlement ook een zorgvuldig besluit kan nemen.’
Haar conclusie is dat de politiek het publieke cynisme dat ten aanzien van haar heerst het best kan bestrijden door met concrete resultaten mensen hoop op betere tijden te bieden. Met de wet die mijnbouwbedrijven en oliemaatschappijen tot meer openheid dwingt over de betalingen aan overheden in de wingebieden, geeft Europa de burgers daar een steun in de rug in hun strijd tegen malafide politici en corruptie. Dankzij de strafprocedure tegen het regime-Orbán weten oppositionele groepen in Hongarije dat Europa hun rechtsstaat en democratie niet ongestraft laat afbreken. Dat is ook een signaal voor de bevolking in andere EU-landen, zoals Polen, waar het bewind weinig geduld heeft met rechters, een kritische pers en andere tegenmachten.
Sargentini: ‘Ik heb me geërgerd aan een nieuwe politieke partij die deelnam aan de Europese verkiezingen, Volt. Enthousiaste, jonge, pro-Europese mensen, maar hun politieke recept voor alles was ongeveer dit: als we het probleem nou maar goed bestuderen, dan zal daar logischerwijs de juiste stap voorwaarts uitkomen, de beste oplossing. Ze gingen er volledig aan voorbij dat politiek juist nodig is omdat er géén beste oplossing is. Er zijn verschillende mogelijke oplossingen, geen van alle ideaal, en in het politieke debat strijd je voor de keuze die jouw partij de beste vindt. Want als er één logische, één juiste oplossing zou zijn, dan zouden we het ook met een verlicht despoot afkunnen, nietwaar?’
Achterhuis: ‘Dankzij mijn ervaringen in de jaren zestig weet ik dat er veel kan misgaan als je in het bestaan van de ideale situatie gelooft. Dat was een van de redenen waarom ik over utopisch denken ben gaan schrijven. We wisten destijds zeker dat de ideale maatschappij mogelijk was, dat die ideaal was voor iedereen, en dat iedereen dat ook wel met ons eens zou zijn als we het maar goed uitlegden. Sommigen geloofden dat elders op de wereld die ideale toestand al was bereikt. Dat kon heel ver gaan. Ik heb studenten gehad die met een Rotterdams reisgezelschap, ik denk van de cpn, naar Albanië reisden en terugkwamen met de boodschap: eindelijk hebben we het ideaal op aarde ontdekt.’
Achterhuis zegt dat hij tegenspraak van anderen nodig heeft om zichzelf bij de les te houden. Om die reden heeft hij bezwaren tegen wat Tommy Wieringa in zijn NRC-column over optimisme schreef: ‘Het komt nu aan op radicale dienstbaarheid aan de aarde, zonder hoop op dankbaarheid of begrip van je medemens. Noem het een programma van optimisme zonder hoop – en mediteer op de betekenis hiervan.’ Wieringa vervolgt: ‘Hoewel je met kennis smart vermeerdert, is het nuttig om opgewekt te blijven, want zonder een goed humeur leg je het onmiddellijk af tegen de feitenvrije, vitale barbaren van nieuwrechts.’
Achterhuis becommentarieert: ‘Ik vind het een mooi citaat, zonder meer, maar waarmee ik het oneens ben is zijn keuze om het zonder begrip van je medemens te doen. Die dankbaarheid hoef ik inderdaad niet, maar ik heb het gesprek met anderen en hun tegenspraak nodig. In mijn eentje loop ik het gevaar vast te lopen in het eigen gelijk en blind fanatisme. Dat klinkt al een beetje door in Wieringa’s woordkeuze “barbaren” voor degenen die hij bestrijdt. Ik zou ze nooit zo betitelen, dat klinkt erg zelfgenoegzaam.’
Gevraagd naar recente ervaringen die hen optimistisch hebben gestemd, noemt Judith Sargentini een voorbeeld uit de politieke praktijk: de aankondiging van de Amsterdamse wethouder Sharon Dijksma dat de hoofdstad na 2030 alleen nog voor elektrische auto’s toegankelijk is. Dat getuigt volgens haar van een visie op een verbetering van de leefkwaliteit in Amsterdam, zet druk op bedrijven en bewoners om zich op de omslag voor te bereiden en geeft ze daar tien jaar de tijd voor. Sargentini: ‘Iedereen wakker schudden met een langetermijnvisie en dan geleidelijk daarnaartoe werken, dat is nog eens verantwoordelijk politiek optreden.’
Hans Achterhuis antwoordt met een voorbeeld uit zijn persoonlijke leven. Enkele dagen voor het tweegesprek met Sargentini was hij bij de begrafenis van een oude vriendin. ‘Marjan. 89 is zij geworden. Lange tijd was ze actief in de Rooie Vrouwen. Op de rouwkaart stond een dichtregel van Henriëtte Roland Holst: Wij leerden fier rechtop te staan.’ Dáár wordt hij nou optimistisch van, zegt hij, van een beweging als #MeToo, waarin vrouwen met nog meer fierheid rechtop zijn gaan staan.
Hans Achterhuis
Hans Achterhuis (76) is emeritus hoogleraar filosofie aan de Universiteit Twente. In zijn werk verbindt hij het denken van de grote filosofen met maatschappelijke vraagstukken rond bijvoorbeeld ontwikkelingshulp, welzijnswerk (De markt van welzijn en geluk, 1979), de milieuproblematiek (Het rijk van de schaarste, 1988), totalitarisme (De erfenis van de utopie, 1998) en neoliberalisme (De utopie van de vrije markt, 2010.) Zijn laatste boek is Coetzee, een filosofisch leesavontuur (2019). In 2003 won hij de Pierre Bayle Prijs voor de cultuurkritiek en in 2009 en 2011 de Socratesbeker voor Met alle geweld en De utopie van de vrije markt.
Judith Sargentini
Judith Sargentini (45) was tot 1 juli voor GroenLinks lid van het Europees Parlement, waarvoor zij in 2009 werd gekozen. Daarvoor zat zij in de gemeenteraad van Amsterdam (1999-2009). Zij werkte voor organisaties die voortkwamen uit de anti-apartheidsbeweging, eerst voor het European Network for Information and Action in Southern Africa en nadien (2003-2007) voor het Nederlands Instituut voor Zuidelijk Afrika (Niza).
Development cooperation and the new European Parliament.
Judith Sargentini, ECDPM Great Insights magazine, Spring/Summer 2019 Special Edition (Volume 8, Issue 2 & 3). 13-6-2019
Dear Europe, dear members of the European Parliament,
After two terms in the European Parliament, the moment has come for me to pack my boxes, archive my files and close the door behind me. These have been ten incredibly interesting years. I look back with gratitude and some pride to several achievements in which I played a role, for example, on anti-money laundering, conflict minerals and of course the report on the rule of law in Hungary. The European Parliament is a place where you can make great things happen. It is technical work, it is law-making and it is politics.
It is disheartening though to see that some of the other topics I worked on relentlessly for these ten years made no progress at all. In some cases, you could even argue they moved in the wrong direction. I refer to asylum and migration policies of course. Here, things have not improved, and the political debate has hardened over the past ten years.
The Challenges of migration
In December 2016, I wrote a blog for ECDPM on the challenges of migration. It was the year after the height of the ‘migration crisis’ and the EU was still very much in crisis management mode. Today, I stand by the analysis of the EU’s response that I made back then: “The EU is moving away from policy coherence for development towards a strategy where development is used for policy coherence. A lose-lose strategy where development goals will not be reached, migration flows will not be stopped, the European Union’s geopolitical ambitions will not be met, and our credibility towards our African partner countries might be lost.” Less development aid is going to those countries most in need and migration routes continue to become more dangerous. At the November 2017 AU-EU Summit in Abidjan, I saw with my own eyes African countries’ increasing scepticism towards the EU’s migration frames.
We need this generation of European leaders to break through the impasses, pursuing policy coherence for development, humane and evidence-based approaches to migration, and agreement on return and resettlement policies.
Now, two and a half years after that writing, migration remains a top political priority, and nearly every single European law on migration has been re-opened. The motivation for reviewing these laws – the idea that more effective laws will help us cope with the “migration crisis” – at the same time has made it impossible to agree on any of them. With the sole exception of the European Border and Coast Guard, which was successfully concluded in the very last weeks of the mandate, all pieces of asylum law remain stuck at the Council’s table. It is illustrative of the state of the Union that the European Border and Coast Guard was the only piece of asylum and migration law that could be concluded. An additional 10,000 people will help guard Europe’s borders. Yet, no agreement could be reached on a change of the Dublin Regulation, or to resettle the most vulnerable refugees from UNHCR camps to the EU. A law on how to measure and define migration statistics didn’t even make it through. Too political. Member states don’t see eye to eye. It can’t be sold at home. It is the humane approach as well as solidarity among member states that keeps losing out.
Open-ended business
I spent my last months as an MEP negotiating two important migration policies. The first, a recast of the “Returns Directive”, deals with the return of asylum seekers whose claim for asylum has been denied. Return is an integral part of any migration policy. Political parties differ widely, however, on how this should be organised, and these differences proved too big to overcome in election time. Experience shows that voluntary return is by far the most effective and financially sensible approach. Policies focused on forced returns sound tough, but fail to deliver, and due to the need for detention, are very costly. My proposals to invest in voluntary returns, to ensure sufficient legal redress options, to use detention only as a measure of last resort and to never lock up children proved too contentious. The next parliament will have to pick up this file. I urge you to follow a humane and evidence-based approach here, in line with human rights and international law.
The second policy I worked on these past months aimed to determine how foreign affairs funds can be spent in the future, under the Neighbourhood, Development and International Cooperation Instrument(NDICI). I did my best to safeguard development funds from the increasing pressure of the EU’s foreign policy interests. The foreign policy interests of the Union have become more prevalent in EU development policies, to the detriment of long-term and predictable poverty eradication. In this way, the EU is discrediting itself as a champion of a norms-, values- and rights-based world and of human rights worldwide. Think about how the EU has threatened that it will reduce trade and aid if developing countries do not take their people back, and how it sends people back to detention centres in Libya.
Urgent measures needed
The negotiations with the European Council still need to start. I am wary of the direction the member states may try to push the European Parliament and I bid you to pay close attention to this. Most important is to ensure that sufficient predictable funds remain available for least-developed countries to be spent on poverty eradication. The Lisbon Treaty’s article 208, my favourite article, calls for exactly this, as well as for policy coherence for development. Now that the member states want to increase flexibilities in the budget and spend ever more on migration and security, it will be a task for the next European Parliament to scrutinise the spending, to ensure the money goes to the right places and to monitor that other policies are coherent with development.
The new parliamentarians will have to take up all these challenges and new ones. We only have ten more years to go to achieve the Sustainable Development Goals. Also, if we want to keep global warming below 2 degrees, we need to ensure that the Paris Agreement is implemented as soon as possible. You have a chance to work on policies that make that happen over the next five years. The urgency of these goals was not felt strongly enough during my term. I sincerely hope it will be during yours. It must.
About the author
Judith Sargentini, Member of the European Parliament – Greens–European Free Alliance, 2009-2019
This article was published in Great Insights Volume 8, Issue 2 & 3 – Spring/Summer 2019 Special Edition
Europarlementariër Sargentini: ‘Europese middenpartijen hebben extreem-rechts salonfähig gemaakt’
Volkskrant interview door Wim Bossema. 20 mei 2019
Ze werd in het najaar een van de bekendste gezichten van het Europees Parlement: Judith Sargentini van GroenLinks. Haar portret prijkte op reclameborden en in tv-spotjes van de Hongaarse regering als toonbeeld van de vijandige Europese Unie.
Ze had zich de toorn van de Hongaarse premier Viktor Orbán op de hals gehaald met een zeer kritisch rapport over de ondermijning van de rechtsstaat in zijn land, aangenomen door het Europarlement. Sargentini besloot te stoppen op het hoogtepunt en staat niet op een verkiesbare plaats bij de verkiezingen van donderdag.
Hoe staat het Europees Parlement ervoor bij uw vertrek?
‘Best in goede staat, vind ik. Dat hang ik op aan de stemming over ons onderzoeksrapport over Hongarije in september, dat de instemming kreeg van tweederde van de parlementsleden, ook van rechtse. Dat betekent toch dat zij de democratie hoog in het vaandel houden, dat zij over politieke spelletjes heen kunnen springen. In het zittende parlement zijn de meeste leden pro-Europees, dat zal na de verkiezingen anders zijn.’
Inderdaad, ondanks uw succes staan rechts-nationalistische partijen als de Fidesz van Orbán, Salvini’s Lega in Italië en zelfs de nieuwe Brexit Party van Nigel Farage in de peilingen op winst. Wat betekent dat voor het parlement?
‘Ik vind dat heel zorgelijk. Extreem-rechtse regeringsleiders als Salvini en Orbán hebben de Europese Raad al min of meer stilgelegd, omdat die niet meer tot conclusies of oplossingen kan komen, bijvoorbeeld over migratie en de rechtsstatelijkheid. Ze zullen blij zijn als het Europees Parlement in net zo’n impasse geraakt. Er zijn meer landen, zoals Roemenië, Polen en Oostenrijk, die debat daarover niet meer zo nodig vinden. Ik ben nu in Riga op bezoek bij de Groene Partij van Letland; er gaat hier veel goed, maar ook dit land blokkeerde een serieus debat over de rechtsstaat.’
Hoe verklaart u de populariteit van nationalistisch rechts?
‘Ik wil een appèl doen op de centrumpartijen om duidelijker stelling te nemen. Die hebben de taal van nationalistisch rechts, zoals jij dat noemt, salonfähig gemaakt door die deels over te nemen. De christendemocratische fractie, de EVP, heeft lang gedacht dat de nationalisten met pappen en nathouden wel rustig konden worden gehouden, dat het zo’n vaart niet zou lopen. Daar hebben we allemaal in Europa de prijs voor moeten betalen.
Het heeft wel acht jaar geduurd voor Manfred Weber, de CSU-voorzitter van de EVP, zich wilde uitspreken over onze bevindingen van de situatie in Hongarije. Dat ze nu te elfder ure Fidesz als EVP-lid hebben geschorst, wist niet uit het geheugen dat ze tot voor kort volhielden dat het allemaal niet zo erg was. Anderhalve maand voor de verkiezingen nogal halfslachtig helderheid scheppen, neemt niet weg dat ze die partij de afgelopen jaren acceptabel vonden.’
De centrumpartijen lijken nu toch meer stelling te nemen? Premier Rutte viel vorige week opeens hard de anti-Europese houding van FvD-leider Thierry Baudet aan.
‘Oké, maar daarmee maakt hij niet ongedaan wat hij eerder zei, in de sfeer van ‘als het je hier niet bevalt, dan ga je maar weg’. Op die manier heeft hij toch het taalgebruik naar de extremen laten opschuiven. Hij had het ook kunnen hebben over hoe goed de Marokkaanse Nederlanders het doen vijftig jaar na het eerste gastarbeiderscontract. Een dag of tien voor de verkiezingen kun je niet ongedaan maken dat je eerder heel onvriendelijk over nieuwkomers hebt gesproken. Dat zet geen zoden aan de dijk.’
Waar komen de kiezers van die partijen vandaan, denkt u?
‘Niet van mijn electoraat in ieder geval. Ik denk van de middenpartijen, de christendemocraten, liberalen, sociaaldemocraten. Die hebben zich niet genoeg rekenschap gegeven van de economische moeilijkheden van veel burgers. En ze hebben het gemakkelijker gemaakt voor kiezers om op extreem-rechtse partijen te stemmen door hun taalgebruik over te nemen. In Beieren dacht de oppermachtige CSU de kiezers bij de AfD weg te kunnen houden door dezelfde taal te bezigen. Een grote vergissing, bleek bij de verkiezingen van oktober: kiezers gaan dan liever voor het echte werk. Ondertussen is het taalgebruik genormaliseerd; dat draai je niet zomaar terug.’
U bent er niet bij in het nieuwe Europarlement, maar hoe moet dat met een veel grotere anti-Europese sectie?
‘Ik hoop dat de collegae die blijven of erbij komen zich realiseren dat er een tandje bij moet worden gezet. Ik begrijp dat de EVP heeft gezegd geen deals te zullen sluiten met extreem-rechtse partijen. Ik zou zeggen: houd ze eraan.’
En wat gaat u doen?
‘Ik weet het nog niet. Na twintig jaar als volksvertegenwoordiger van de gemeenteraad tot het Europarlement is het mooi geweest. Ik ben nu nog druk in de campagne voor de Europese verkiezingen. Maar ik ben niet zo’n spreker voor bijeenkomsten en debatten, niet zo van de beste stuurlui staan aan wal. Ik wil iets praktisch doen.’
Verdedig de rechtsstaat in heel Europa
opinieartikel, NRC 13 mei 2019
Partijpolitiek is lang boven loyaliteit aan Europese waarden gegaan, schrijft Judith Sargentini. Kies voor Europarlementariërs die in actie komen voor fundamentele beginselen van rechtsstaat en democratie.
/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2019/05/data44673707-a25aeb.jpg)
Nadat het Europees Parlement mijn rapport over de systematische bedreiging van de rechtsstaat in Hongarije had aangenomen, is actie om Hongarije weer op het juiste pad te krijgen uitgebleven. Zowel bij de Europese Commissie als bij de ministers van de EU-landen. Dat maakt het belangrijker dan ooit om te gaan stemmen op 23 mei. Het is cruciaal dat het nieuwe Europees Parlement bestaat uit volksvertegenwoordigers die de rechtsstaat respecteren en verdedigen daar waar die onder druk staat in onze Unie. De tijd dringt: regeringen die de rechtsstaat schenden zitten nu al aan tafel bij Europese besluiten die ook ons raken.
Strafprocedure
Een recent voorbeeld: vorige week vierde premier Orbán vijftien jaar EU-lidmaatschap door de Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken, Salvini, uit te nodigen samen het hek aan de Servische grens te inspecteren. Aan die grens zijn twee detentiecentra voor asielzoekers: iedere vluchteling die asiel aanvraagt, wordt daar zonder pardon opgesloten. Sinds de zomer droeg het Europees Mensenrechtenhof Hongarije al dertien keer op om het uithongeren van asielzoekers in deze centra te stoppen.
Er is niet genoeg gedaan om de ontwikkelingen in Hongarije te keren. Na de oproep van het Parlement pakte de Europese Commissie niet door. Zij startte weliswaar inbreukprocedures bij specifieke juridische problemen, maar een Artikel 7-procedure, het krachtigste instrument om het stelselmatig ondermijnen van de EU-waarden een halt toe te roepen, kwam er niet. Ook de overige 27 lidstaten zijn lange tijd stil gebleven. Het resultaat is dat Orbán vrij spel kreeg om zijn ‘illiberale democratie’ uit te rollen. Dit heeft niet alleen ernstige gevolgen voor Hongaarse burgers, maar ook voor de inwoners van andere landen die het voorbeeld van Hongarije lijken te volgen, zoals Polen en Roemenië.
Partijpolitiek boven democratische waarden
Vanwaar het gebrek aan daadkracht? Het onderliggende probleem is dat politici liever wegkijken dan hun collega’s confronteren, wanneer de rechtsstaat met voeten wordt getreden. De rechtsstaat heeft het te lang afgelegd tegen partijpolitiek. Dat wordt zichtbaar in het feit dat de Commissie wél tot actie overging toen de situatie in Polen verslechterde. De 28 Eurocommissarissen zijn in grote meerderheid lid van de twee grootste Europese politieke families: de Europese christendemocratie waartoe het CDA, en nog steeds de partij van Orbán, Fidesz, behoort (EVP), en de sociaal-democraten waartoe de PvdA, en de Roemeense regeringspartij PSD, behoort (PES). De Poolse regeringspartij zit in een andere politieke familie.
De tweederde meerderheid voor mijn rapport was dan ook alleen mogelijk dankzij een doorbraak. Een deel van de christendemocratische parlementsleden doorbrak eindelijk het taboe om een eigen ‘familielid’ terecht te wijzen. Gedwongen tussen een keuze voor loyaliteit aan Orbán of aan de fundamenten van de Unie, kozen zij in meerderheid voor het laatste.
Het is nog steeds wachten op eenzelfde doorbraak in de Raad van Ministers waar de 28 lidstaten zich verenigen. Zij zijn aan zet om Hongarije te helpen terug te keren naar een gezonde democratische rechtsstaat. De opeenvolgende roulerende voorzitters van de EU, Oostenrijk in de laatste helft van 2018 en Roemenië tot aan de zomer, hebben bijgedragen aan de lakse houding van de Raad. De Oostenrijkse regering, een coalitie van christendemocraten en de extreem-rechtse FPÖ, en de sociaal-democratisch-liberale Roemeense regering hebben sympathie voor Orbán. De hoop is nu gevestigd op het Finse voorzitterschap in de tweede helft van dit jaar.
Het probleem is dat EU-landen toevlucht zoeken in een procedurele en detaillistische aanpak van overtredingen van EU-recht, om zo geen oordeel te hoeven vellen over het totaalbeeld van afglijdende rechtsstaten. Op voorstel van België wordt er gewerkt aan een jaarlijkse rechtsstaat-check, dat moeten onderlinge controles worden door EU-lidstaten. Maar die vinden achter gesloten deuren plaats en de resultaten worden niet openbaar gemaakt. Ik acht het onwaarschijnlijk dat Orbán zich van zo’n geheime visitatie iets aantrekt.
Druk uitoefenen
Uiteindelijk is er politieke moed nodig om lidstaten voor het blok te zetten en positie te kiezen. Dat betekent dat het Finse voorzitterschap of andere voortrekkers het initiatief moeten nemen om verder te gaan dan procedurele en juridische oefeningen die lidstaten van een excuus voorzien om om de hete brij heen te draaien. Zoals een stemming in het Europees Parlement de christendemocratische familie dwong om positie in te nemen, is het ook in de Raad tijd om rode lijnen te trekken.
De politieke druk om deze moeilijke stap te zetten moet zo hoog mogelijk worden. Daarom is ook de samenstelling van het nieuwe Europese Parlement cruciaal. Een parlement gevuld met meelopers van Orbán en Salvini is het ultieme cadeau voor regeringsleiders die lastige besluiten willen vermijden. Een Parlement dat via haar begrotingsrecht en wetgevingsmacht zo veel mogelijk druk blijft zetten op respect voor de uitgangspunten van het EU-verdrag, kan wellicht een doorbraak forceren. Ook voor de toekomst van de rechtsstaat doet uw stem er dus toe op 23 mei.
In september vorig jaar haalde GroenLinks-Europarlementariër Judith Sargentini de voorpagina’s, toen een tweederde meerderheid van het Europees Parlement instemde met haar rapport over de „systematische bedreiging” van de rechtsstaat in Hongarije. Het Parlement riep de Europese Raad op een strafprocedure (‘Artikel 7’) tegen Hongarije te starten.
Judith Sargentini is Europarlementariër (GroenLinks) en niet herkiesbaar. Dit is een ingekorte versie van de Europalezing die ze 9 mei aan de Universiteit Leiden hield.
‘EVP wordt gegijzeld door rechts’
Interview in Vlaams blad Samenleving & Politiek, Jaargang 26, 2019, nr. 4 (april), pagina 4 tot 11 Tekst: Anne van Lancker, foto Theo Beck
Judith Sargentini zorgde er eigenhandig voor dat Hongarije op het Europese strafbankje terechtkwam. Ze wordt in dat land, net als Jean-Claude Juncker, beledigend op posters afgebeeld. Straks neemt de Nederlandse politica van GroenLinks na tien jaar afscheid van het Europees Parlement.” Ik ben lange tijd actief geweest in Afrika voor verkiezingsobservaties. Wat nu allemaal in Hongarije gebeurt, dat heb ik nooit eerder gezien.” 
verder lezen kun je hier!
Dans les pas d’une eurodéputée: à Bruxelles avec Judith Sargentini, ou l’Europe à grande vitesse
Publié le 15 avril 2019 à 13h01 – Mis à jour le 15 avril 2019 à 16h05 Par Allan Kaval.
« Le Monde » a pu suivre la députée verte néerlandaise, célèbre pour sa défense de l’Etat de droit, qui termine son mandat entre frénésie des dernières semaines parlementaires et inquiétudes sur le devenir de l’Union.
Les semaines bruxelloises de l’eurodéputée écologiste néerlandaise Judith Sargentini commencent toujours à grande vitesse, dans un Thalys lancé depuis Amsterdam à travers les étendues sans frontière de la plaine de Flandre. « J’y lis le journal, je regarde par la fenêtre… C’est un peu mon seul moment de répit avant la tempête », confie-t-elle. Car dès qu’elle pose le pied sur le quai de la gare de Bruxelles-Midi, comme en ce lundi 1er avril en fin de matinée, Mme Sargentini débute un marathon qui durera jusqu’au jeudi soir suivant. Un quotidien fait de luttes d’influences entre institutions européennes, de rapports de force et de négociations serrées en commission, rythmé par des marches rapides à travers le labyrinthe de moquettes bleues, tirant sur le gris, du Parlement.
En signant en 2018 un rapport accablant sur les violations de l’Etat de droit dans la Hongrie de Viktor Orban, Judith Sargentini, alors peu connue dans son pays d’origine, a acquis une notoriété qui s’étend désormais au-delà des façades vitrées du quartier européen de Bruxelles. Le premier ministre populiste et autoritaire au pouvoir à Budapest a fait de l’eurodéputée de 45 ans l’une de ses bêtes noires. Mais après dix années au Parlement, consacrées pour l’essentiel à la défense de l’Etat de droit et aux questions migratoires, cette figure des Verts européens, qui laisse à ses collègues les questions environnementales, ne briguera pas de nouveau mandat. « Je n’aurais aucun problème à me faire réélire, ma lutte contre Orban m’a fait connaître, estime-t-elle. Mais j’ai envie de passer à autre chose, il faut laisser la place à des esprits frais, à des regards nouveaux ! »
La députée européenne Judith Sargentini dans le métro sur son chemin pour le Parlement Européen, le 1er avril. LUCAS BARIOULET POUR « LE MONDE »
Rapports de force entre Etats-membres et Parlement
Pas question toutefois pour Mme Sargentini de ralentir le rythme à l’approche de la fin de son mandat, et à quelques semaines des élections européennes. Après une courte traversée de Bruxelles en métro – « pour éviter les bouchons et parce que c’est quand même plus écologique que les voitures de fonction ! » – et un bref repas avec ses collaborateurs à la cantine du Parlement, l’eurodéputée, toujours habillée de vert dans l’exercice de ses fonctions, élabore avec assistantes et conseillères le plan de bataille des jours à venir. Au mur de son bureau, la « une » encadrée du quotidien social-démocrate néerlandais De Volkskrant du 12 septembre 2018, souvenir d’une victoire qui commence tout juste à jaunir. Elle y apparaît en photo dans l’hémicycle, émue au milieu de ses collègues. Son rapport sur la Hongrie, ouvrant la voie à des sanctions, vient alors d’être voté.
Autour de la table, les rapports de force entre les Etats-membres, dont le Conseil européen défend les intérêts, et le Parlement, censé représenter tous les citoyens de l’Union, occupent une bonne part de la conversation. Mme Sargentini est négociatrice en chef d’un dossier sensible, pour lequel le Parlement et le Conseil campent sur des positions diamétralement opposées : la nomination, éminemment politique, d’un futur procureur européen, qui sera chargé des enquêtes pour fraudes aux fonds de l’Union dans vingt-deux pays membres de l’UE, adhérents à cette nouvelle instance.
La députée européenne Judith Sargentini discute avec ses conseillers dans son bureau du Parlement Européen, le 1er avril. LUCAS BARIOULET POUR « LE MONDE »
Nomination très politique à la tête du futur parquet européen
« La candidate que je défends, Laura Codruta Kövesi, procureure générale de Roumanie, est une figure de la lutte anticorruption dans son pays. Elle est la candidate du Parlement européen : non seulement elle est compétente, mais sa nomination serait un symbole fort face aux gouvernements qui, à l’est de l’Europe, sont tentés de transiger avec l’Etat de droit », explique Mme Sargentini. Le Conseil défend lui la candidature d’un Français, Jean-François Bohnert, procureur général de Reims.
Lire l’analyse :L’UE incapable de s’entendre sur le nom de son futur procureur européen
« Elle a envoyé derrière les barreaux des gens qui avaient eux-mêmes détourné des fonds européens »
Début avril, Mme Kövesi a été placée quelques jours sous contrôle judiciaire dans son pays, et interdite de quitter le territoire de la Roumanie. « Nous y voyons la volonté de membres corrompus du gouvernement roumain d’empêcher sa nomination car elle a envoyé derrière les barreaux des gens qui avaient eux-mêmes détourné des fonds européens », poursuit l’eurodéputée :
« Nous allons continuer à soutenir Laura Codruta Kövesi, sinon ce serait se soumettre au chantage de la Roumanie. Paradoxalement, nous la défendons contre son propre gouvernement. »
Bucarest détient la présidence tournante du Conseil jusqu’à la mi-2019. Pour tenter d’effriter la cohésion des Etats membres sur ce dossier, l’eurodéputée écologiste détaille sa stratégie à son équipe :
« D’abord, il faut parler avec notre représentation néerlandaise à Bruxelles, car je comprends que le gouvernement des Pays-Bas pourrait en définitive soutenir Kövesi. Il faut prendre langue avec les Finnois, car ils mènent les négociations et sont plutôt bien disposés. Enfin, il faut faire signe à nos collègues verts luxembourgeois dans la maison : les Verts ont des ministres au Luxembourg, ils peuvent peser sur la position de leur gouvernement. »
Dans le bureau de Mme Sargentini, la politique européenne s’apparente à un jeu d’échecs en trois dimensions, où entrent en ligne de compte les intérêts, tantôt convergents, tantôt opposés, des Etats-membres des différentes institutions de Bruxelles et des partis politiques représentés au Parlement au sein de groupes paneuropéens.
Directive « retour »
Une fois le dossier du parquet européen traité, la partie se poursuit. Sur un nouveau plateau. Pour sa deuxième réunion de la journée, l’eurodéputée reçoit l’Italienne Maria Giovanna Manieri, la conseillère du groupe des Verts européens sur les questions de libertés publiques. C’est l’autre sujet d’expertise de Mme Sargentini. Vice-présidente de la commission des libertés civiles, de la justice et des affaires intérieures, plus connue sous le sigle LIBE, elle y a obtenu d’être rapporteuse pour la refonte d’une directive baptisée « retour », censée encadrer le renvoi dans leur pays d’origine de personnes déboutées du droit d’asile en territoire européen.
La députée européenne Judith Sargentini discute avec une de ses conseillère lors d’une séance à la commission des libertés civiles, de la justice et des affaires intérieures (LIBE) au Parlement Européen à Bruxelles, le 2 avril. LUCAS BARIOULET POUR « LE MONDE »
Son but, en tant qu’eurodéputée des Verts partisane d’une politique migratoire« responsable mais conforme aux valeurs fondatrices de l’Union », est d’en modifier certaines dispositions. Et pour cela, en tant que rapporteuse, elle a besoin de construire, article par article, alinéa par alinéa, une majorité avec les autres groupes politiques représentés au sein de la commission LIBE. Chacun dispose d’un « rapporteur fictif », avec qui elle peut négocier.
Lire :L’immigration, un sujet d’inquiétude parmi d’autres pour les Européens
« Il faut comprendre les intérêts de chaque parlementaire »
Avec Mme Manieri et sa propre conseillère politique, Nusrut Nisa Bahadur, l’eurodéputée passe en revue le texte et identifie les compromis qui peuvent être trouvés. « Il faut comprendre les intérêts de chaque parlementaire, en fonction de son groupe et de sa nationalité. Pour cela, il faut comprendre quelles sont les lignes rouges des uns et des autres. Ils ne les dévoilent pas eux-mêmes, c’est à nous de les trouver », résume Mme Sargentini.
Judith Sargentini discute dans l’ascenseur dans les locaux du Parlement Européen à Bruxelles. LUCAS BARIOULET POUR « LE MONDE »
Entre relations personnelles tissées dans les murs du Parlement, échanges de tuyaux dans la « bulle » bruxelloise, qui s’étend au-delà des bâtiments officiels pour se prolonger en marge des divers événements vespéraux organisés dans les représentations diplomatiques, conversations furtives entre deux réunions et discussions techniques par messages WhatsApp, Mme Bahadur, notamment, s’efforce de dresser une cartographie complexe du champ de bataille législatif. Un travail qui est à la base de toute négociation et peut donner lieu, ponctuellement, à des convergences inattendues, y compris avec des partis d’extrême droite, comme sur la directive « retour ».
« Une des dispositions pourrait obliger des pays qui se trouvent sur les routes de migrations, comme l’Italie, à financer des détentions de migrants, tandis qu’une autre directive proposée par la Commission prévoit qu’un demandeur d’asile soit détenu le temps de sa demande, explique Mme Sargentini. Cela conduirait à la détention de très nombreuses personnes – et cela coûterait très cher aux pays du sud de l’Europe. Sur ce cas précis, on peut se mettre d’accord avec des partis comme la Ligue (extrême droite italienne) pour amender une telle disposition, même si nos visions globales du dossier sont antagonistes. »
Un travail de fourmi
Entre deux réunions, Judith Sargentini a encore discuté de la directive « retour » lors d’un déjeuner avec une délégation parlementaire de l’OSCE (Organisation pour la sécurité et la coopération en Europe), mardi midi. C’était dans une salle à manger obscure, sous les combles du Parlement fédéral belge.
« Cela aura au moins été l’occasion de dire un mot à un parlementaire chypriote sur la situation d’un réfugié syrien détenu injustement par la justice hongroise alors qu’il est résident légal sur l’île. Un devoir moral. »
La ruche du Parlement et les manœuvres permanentes qui s’y trament vont lui manquer
Elle revient à pied de son déjeuner à travers le grand parc de Bruxelles. Après la fin de son mandat, la quadragénaire en convient : la ruche du Parlement et les manœuvres permanentes qui s’y trament vont lui manquer, tout comme l’influence attachée à sa fonction, qu’elle considère comme bien plus grande que celle d’un parlementaire national. Mais le constat qu’elle dresse du fonctionnement des institutions européennes est sombre. « Les Etats-membres manquent d’une vision vraiment européenne, et le travail du Parlement risque d’être compromis par l’interférence des intérêts nationaux, qui ne sont pas forcément les intérêts des citoyens européens », juge-t-elle.
Judith Sargentini traverse le parc de Bruxelles sur son chemin pour le Parlement européen. LUCAS BARIOULET POUR « LE MONDE »
Six mois après avoir été voté, son rapport sur la Hongrie n’a rien donné de concret. Aucune sanction n’a été prise contre Budapest. « Cela peut être décourageant. Les capacités de l’Union à défendre les droits des citoyens dépendent toujours du bon vouloir des Etats, qui ne montrent pas la même unité quand ils négocient le Brexit que lorsqu’il s’agit de mettre des limites à M. Orban », regrette-t-elle :
« Malgré tout, nous avons réussi à montrer que le Parlement avait fait sa part. J’ai toujours pensé qu’au bout de tout ce travail de fourmi, il y avait de vrais changements qui pouvaient se faire sentir dans la vie des gens. »
Dans les méandres feutrés du Parlement, sous ses verrières ou dans le souffle sec de sa climatisation, Judith Sargentini continuera de voir s’y jouer, derrière les échafaudages complexes des réunions techniques et des conciliabules législatifs, l’histoire en marche du continent. Avant de reprendre le Thalys, direction Amsterdam.