Europarlementariër Sargentini: ‘Europese middenpartijen hebben extreem-rechts salonfähig gemaakt’

Volkskrant interview door Wim Bossema. 20 mei 2019

Ze werd in het najaar een van de bekendste gezichten van het Europees Parlement: Judith Sargentini van GroenLinks. Haar portret prijkte op reclameborden en in tv-spotjes van de Hongaarse regering als toonbeeld van de vijandige Europese Unie.

Judith Sargentini, Europarlementarier voor GroenLinks, in 2018. Beeld Guus Dubbelman / de Volkskrant

Ze had zich de toorn van de Hongaarse premier Viktor Orbán op de hals gehaald met een zeer kritisch rapport over de ondermijning van de rechtsstaat in zijn land, aangenomen door het Europarlement. Sargentini ­besloot te stoppen op het hoogtepunt en staat niet op een verkiesbare plaats bij de verkiezingen van donderdag.

Hoe staat het Europees Parlement ervoor bij uw vertrek?

‘Best in goede staat, vind ik. Dat hang ik op aan de stemming over ons onderzoeksrapport over Hongarije in september, dat de instemming kreeg van tweederde van de parlementsleden, ook van rechtse. Dat betekent toch dat zij de democratie hoog in het vaandel houden, dat zij over politieke spelletjes heen kunnen springen. In het zittende parlement zijn de meeste leden pro-Europees, dat zal na de verkiezingen anders zijn.’

Inderdaad, ondanks uw succes staan rechts-nationalistische partijen als de Fidesz van Orbán, Salvini’s Lega in Italië en zelfs de nieuwe Brexit Party van Nigel Farage in de peilingen op winst. Wat betekent dat voor het parlement?

‘Ik vind dat heel zorgelijk. Extreem-rechtse regeringsleiders als Salvini en Orbán hebben de Europese Raad al min of meer stilgelegd, omdat die niet meer tot conclusies of oplossingen kan komen, bijvoorbeeld over migratie en de rechtsstatelijkheid. Ze zullen blij zijn als het Europees Parlement in net zo’n impasse geraakt. Er zijn meer landen, zoals Roemenië, Polen en Oostenrijk, die ­debat daarover niet meer zo nodig vinden. Ik ben nu in Riga op bezoek bij de Groene Partij van Letland; er gaat hier veel goed, maar ook dit land blokkeerde een serieus debat over de rechtsstaat.’

Hoe verklaart u de populariteit van nationalistisch rechts?

‘Ik wil een appèl doen op de centrumpartijen om duidelijker stelling te nemen. Die hebben de taal van nationalistisch rechts, zoals jij dat noemt, salonfähig gemaakt door die deels over te nemen. De christendemocratische fractie, de EVP, heeft lang gedacht dat de nationalisten met pappen en nathouden wel rustig konden worden gehouden, dat het zo’n vaart niet zou lopen. Daar hebben we allemaal in ­Europa de prijs voor moeten betalen.

Het heeft wel acht jaar geduurd voor Manfred Weber, de CSU-voorzitter van de EVP, zich wilde uitspreken over onze bevindingen van de situatie in Hongarije. Dat ze nu te elfder ure Fidesz als EVP-lid hebben geschorst, wist niet uit het geheugen dat ze tot voor kort volhielden dat het allemaal niet zo erg was. Anderhalve maand voor de verkiezingen nogal halfslachtig helderheid scheppen, neemt niet weg dat ze die partij de afgelopen jaren acceptabel vonden.’

De centrumpartijen lijken nu toch meer stelling te nemen? Premier Rutte viel vorige week opeens hard de anti-Europese houding van FvD-leider Thierry Baudet aan.

‘Oké, maar daarmee maakt hij niet ongedaan wat hij eerder zei, in de sfeer van ‘als het je hier niet bevalt, dan ga je maar weg’. Op die manier heeft hij toch het taalgebruik naar de extremen laten opschuiven. Hij had het ook kunnen hebben over hoe goed de Marokkaanse Nederlanders het doen vijftig jaar na het eerste gastarbeiderscontract. Een dag of tien voor de verkiezingen kun je niet ongedaan maken dat je eerder heel onvriendelijk over nieuwkomers hebt gesproken. Dat zet geen zoden aan de dijk.’

Waar komen de kiezers van die partijen vandaan, denkt u?

‘Niet van mijn electoraat in ieder geval. Ik denk van de middenpartijen, de christendemocraten, liberalen, sociaaldemocraten. Die hebben zich niet genoeg rekenschap gegeven van de economische moeilijkheden van veel burgers. En ze hebben het gemakkelijker gemaakt voor kiezers om op extreem-rechtse partijen te stemmen door hun taalgebruik over te nemen. In Beieren dacht de oppermachtige CSU de kiezers bij de AfD weg te kunnen houden door dezelfde taal te bezigen. Een grote vergissing, bleek bij de verkiezingen van oktober: kiezers gaan dan liever voor het echte werk. Ondertussen is het taalgebruik genormaliseerd; dat draai je niet zomaar terug.’

U bent er niet bij in het nieuwe Europarlement, maar hoe moet dat met een veel grotere anti-Europese sectie?

‘Ik hoop dat de collegae die blijven of erbij komen zich realiseren dat er een tandje bij moet worden gezet. Ik begrijp dat de EVP heeft gezegd geen deals te zullen sluiten met extreem-rechtse partijen. Ik zou zeggen: houd ze eraan.’

En wat gaat u doen?

‘Ik weet het nog niet. Na twintig jaar als volksvertegenwoordiger van de gemeenteraad tot het Europarlement is het mooi geweest. Ik ben nu nog druk in de campagne voor de Europese verkiezingen. Maar ik ben niet zo’n spreker voor bijeenkomsten en debatten, niet zo van de ­beste stuurlui staan aan wal. Ik wil iets praktisch doen.’

Verdedig de rechtsstaat in heel Europa

opinieartikel, NRC 13 mei 2019

Partijpolitiek is lang boven loyaliteit aan Europese waarden gegaan, schrijft Judith Sargentini. Kies voor Europarlementariërs die in actie komen voor fundamentele beginselen van rechtsstaat en democratie.

De Hongaarse premier Viktor Orbán (rechts) heeft vice-premier Matteo Salvini van Italië (met verrekijker) op bezoek bij een hek op de grens met Servië.
De Hongaarse premier Viktor Orbán (rechts) heeft vice-premier Matteo Salvini van Italië (met verrekijker) op bezoek bij een hek op de grens met Servië. Foto Balazs Szecsodi/AFP

Nadat het Europees Parlement mijn rapport over de systematische bedreiging van de rechtsstaat in Hongarije had aangenomen, is actie om Hongarije weer op het juiste pad te krijgen uitgebleven. Zowel bij de Europese Commissie als bij de ministers van de EU-landen. Dat maakt het belangrijker dan ooit om te gaan stemmen op 23 mei. Het is cruciaal dat het nieuwe Europees Parlement bestaat uit volksvertegenwoordigers die de rechtsstaat respecteren en verdedigen daar waar die onder druk staat in onze Unie. De tijd dringt: regeringen die de rechtsstaat schenden zitten nu al aan tafel bij Europese besluiten die ook ons raken.

Strafprocedure

Een recent voorbeeld: vorige week vierde premier Orbán vijftien jaar EU-lidmaatschap door de Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken, Salvini, uit te nodigen samen het hek aan de Servische grens te inspecteren. Aan die grens zijn twee detentiecentra voor asielzoekers: iedere vluchteling die asiel aanvraagt, wordt daar zonder pardon opgesloten. Sinds de zomer droeg het Europees Mensenrechtenhof Hongarije al dertien keer op om het uithongeren van asielzoekers in deze centra te stoppen.

Er is niet genoeg gedaan om de ontwikkelingen in Hongarije te keren. Na de oproep van het Parlement pakte de Europese Commissie niet door. Zij startte weliswaar inbreukprocedures bij specifieke juridische problemen, maar een Artikel 7-procedure, het krachtigste instrument om het stelselmatig ondermijnen van de EU-waarden een halt toe te roepen, kwam er niet. Ook de overige 27 lidstaten zijn lange tijd stil gebleven. Het resultaat is dat Orbán vrij spel kreeg om zijn ‘illiberale democratie’ uit te rollen. Dit heeft niet alleen ernstige gevolgen voor Hongaarse burgers, maar ook voor de inwoners van andere landen die het voorbeeld van Hongarije lijken te volgen, zoals Polen en Roemenië.

Partijpolitiek boven democratische waarden

Vanwaar het gebrek aan daadkracht? Het onderliggende probleem is dat politici liever wegkijken dan hun collega’s confronteren, wanneer de rechtsstaat met voeten wordt getreden. De rechtsstaat heeft het te lang afgelegd tegen partijpolitiek. Dat wordt zichtbaar in het feit dat de Commissie wél tot actie overging toen de situatie in Polen verslechterde. De 28 Eurocommissarissen zijn in grote meerderheid lid van de twee grootste Europese politieke families: de Europese christendemocratie waartoe het CDA, en nog steeds de partij van Orbán, Fidesz, behoort (EVP), en de sociaal-democraten waartoe de PvdA, en de Roemeense regeringspartij PSD, behoort (PES). De Poolse regeringspartij zit in een andere politieke familie.

De tweederde meerderheid voor mijn rapport was dan ook alleen mogelijk dankzij een doorbraak. Een deel van de christendemocratische parlementsleden doorbrak eindelijk het taboe om een eigen ‘familielid’ terecht te wijzen. Gedwongen tussen een keuze voor loyaliteit aan Orbán of aan de fundamenten van de Unie, kozen zij in meerderheid voor het laatste.

Het is nog steeds wachten op eenzelfde doorbraak in de Raad van Ministers waar de 28 lidstaten zich verenigen. Zij zijn aan zet om Hongarije te helpen terug te keren naar een gezonde democratische rechtsstaat. De opeenvolgende roulerende voorzitters van de EU, Oostenrijk in de laatste helft van 2018 en Roemenië tot aan de zomer, hebben bijgedragen aan de lakse houding van de Raad. De Oostenrijkse regering, een coalitie van christendemocraten en de extreem-rechtse FPÖ, en de sociaal-democratisch-liberale Roemeense regering hebben sympathie voor Orbán. De hoop is nu gevestigd op het Finse voorzitterschap in de tweede helft van dit jaar.

Het probleem is dat EU-landen toevlucht zoeken in een procedurele en detaillistische aanpak van overtredingen van EU-recht, om zo geen oordeel te hoeven vellen over het totaalbeeld van afglijdende rechtsstaten. Op voorstel van België wordt er gewerkt aan een jaarlijkse rechtsstaat-check, dat moeten onderlinge controles worden door EU-lidstaten. Maar die vinden achter gesloten deuren plaats en de resultaten worden niet openbaar gemaakt. Ik acht het onwaarschijnlijk dat Orbán zich van zo’n geheime visitatie iets aantrekt.

Druk uitoefenen

Uiteindelijk is er politieke moed nodig om lidstaten voor het blok te zetten en positie te kiezen. Dat betekent dat het Finse voorzitterschap of andere voortrekkers het initiatief moeten nemen om verder te gaan dan procedurele en juridische oefeningen die lidstaten van een excuus voorzien om om de hete brij heen te draaien. Zoals een stemming in het Europees Parlement de christendemocratische familie dwong om positie in te nemen, is het ook in de Raad tijd om rode lijnen te trekken.

De politieke druk om deze moeilijke stap te zetten moet zo hoog mogelijk worden. Daarom is ook de samenstelling van het nieuwe Europese Parlement cruciaal. Een parlement gevuld met meelopers van Orbán en Salvini is het ultieme cadeau voor regeringsleiders die lastige besluiten willen vermijden. Een Parlement dat via haar begrotingsrecht en wetgevingsmacht zo veel mogelijk druk blijft zetten op respect voor de uitgangspunten van het EU-verdrag, kan wellicht een doorbraak forceren. Ook voor de toekomst van de rechtsstaat doet uw stem er dus toe op 23 mei.

In september vorig jaar haalde GroenLinks-Europarlementariër Judith Sargentini de voorpagina’s, toen een tweederde meerderheid van het Europees Parlement instemde met haar rapport over de „systematische bedreiging” van de rechtsstaat in Hongarije. Het Parlement riep de Europese Raad op een strafprocedure (‘Artikel 7’) tegen Hongarije te starten.

Judith Sargentini is Europarlementariër (GroenLinks) en niet herkiesbaar. Dit is een ingekorte versie van de Europalezing die ze 9 mei aan de Universiteit Leiden hield.

The 40 MEPs who mattered in 2014-2019. Who were the key players in Brussels and Strasbourg?

Politico Europe, Ryan Heath, April 11, 2019.

Nr 4, Judith Sargentini.

Judith Sargentini

THE NETHERLANDS

Sargentini is indelibly linked to efforts to stop Hungary sliding into right-wing authoritarianism. The Dutch Green MEP fought against the odds to condemn Hungarian Prime Minister Viktor Orbán for violations of core EU values, convincing a two-thirds majority in Parliament to denounce Orbán’s government in September 2018, on the back of a report bearing her name. Among those forced to concede ground was Manfred Weber, the leader of the biggest political group in the Parliament and now candidate for European Commission president.

Return to the full listing of the 40 MEPs who mattered in 2014-2019.

Jinek: Europarlementariërs Judith Sargentini en Kati Piri over hun werk voor de Unie

late night talkshow Jinek, 28 februari 2019

Kati Piri en Judith Sargentini

Judith Sargentini en Kati Piri zijn beiden lid van het Europees Parlement. Piri is al jaren een kritische volger van Turkije. Als rapporteur bezoekt ze regelmatig, onder goede beveiliging, het land. Sargentini rapporteerde over de ontluisterende staat van de democratie in Hongarije en wordt sindsdien door het Oost-Europese land gezien als een ‘staatsvijand’. De twee Europarlementariërs vertellen over hun werk en wat ze in Europa hebben bereikt.

“Ik ga niet naar Hongarije, want ik voel me niet veilig”, vertelt Judith Sargentini

Judith Sargentini en Kati Piri zijn beiden lid van het Europees Parlement. Piri is al jaren een kritische volger van Turkije. De twee Europarlementariërs vertellen over hun werk en wat ze in Europa hebben bereikt.

EU leaders must do more to save rule of law in Hungary, says MEP

The Guardian, 30 January 2019, Jennifer Rankin in Brussels

Judith Sargentini of Dutch Greens says situation has got worse since her report last year

The Hungarian prime minister, Viktor Orbán

The Hungarian prime minister, Viktor Orbán, has dismissed criticism by EU leaders. Photograph: Bernadett Szabó/Reuters

European Union leaders are failing to act despite the “worsening” outlook for the rule of law in Hungary, according to a leading MEP.

Judith Sargentini, a Dutch MEP whose report triggered the EU’s most serious disciplinary procedure against Hungary last September, called on the Council of EU member states to start “a real process” that would examine the rule of law in that country.

“Since the vote on my report in September things in Hungary actually only got worse,” said the Green MEP.

Since MEPs voted to trigger action from EU member states, she said the Central European University had moved to Vienna and the government had created a new court that will be subject to ministerial control.

She also listed the decision to award refugee status to a former Macedonian prime minister convicted of corruption, the “slave law” on overtime, which has brought Hungarians on to the streets, as well as the merger of 450 media outlets without authorities being able to make usual checks.

The MEP called on Romania, which is chairing the EU rotating presidency, to produce a timetable for examining the rule of law in Hungary, as she accused Budapest of stalling the process. “Hungarian citizens have the right for protection and have the right to know what you are planning to do.”

Frans Timmermans, the vice-president of the European commission, said he regretted that Sargentini had not been given a chance to present her analysis of threats to the rule of law in Hungary to EU ministers.

The European parliament voted to trigger the EU’s most serious disciplinary procedure against Hungary last September, a move that was supported by some MEPs in the centre-right European People’s party, the group that houses the ruling Fidesz party.

Although EU law requires member states to act, the procedure has languished and little progress is expected before European elections in May.

Hungary’s government refused to take part in the latest debate in Brussels, saying that the European institutions had been hijacked by “the political left and political liberals” for a political rally. Viktor Orbán’s spokesman, Zoltán Kovács, claimed that the rule of law procedure was a “political plot” linked to the philanthropist George Soros, the Hungarian-born billionaire philanthropist who is subject to relentless attack by the Hungarian government.

The government also singled out Timmermans, describing the Dutch EU commissioner as “an arm of these leftist liberal Soros-related organisations”.

Timmermans, who is seeking to become the next commission president, rejected attempts to portray him as pursuing his own agenda. “In my work on the rule of law I have the full support of the president of the commission and all of the other members,” he told journalists. “I would be more worried if Viktor Orbán started praising me frankly,” in remarks that highlight the depth of tensions between Brussels and Budapest.

During the debate on Wednesday evening Hungary’s government received support from conservative MPs, including members of the group created by David Cameron, once he took the Tories out of the moderate centre-right European People’s party. One Polish MEP, who sits with the British Conservatives, said the “European establishment” had been attacking “people you want to get rid of” ever since the moves to isolate the far-right Austrian leader Jörg Haider.

Responding to such points, Timmermans said democracy was always invoked as justification for not complying with EU legislation. Hungary had made the “wonderful” and “sovereign choice” to become a member of the EU. “If you choose to become member of a treaty-based organisation, like the European Union, you by that choice say you will follow the rules of that treaty.”

The debate came one day after new research from Transparency International showed that Hungary was deemed to have become more corrupt since Orbán returned to office in 2010. According to Transparency international’s latest corruption perceptions index, Hungary has fallen nine points in the rankings since 2012 to a level that suggests “serious problems with corruption”.

Kovács dismissed suggestions that Hungary had questions to answer about alleged misuse of EU funds by Orbán’s friends and families. Kovács said it was “a very nice political agenda” for critics, but insisted Hungary obeyed all EU rules.